Ομιλία του Σεβασμιότατου Ναυπάκτου στην ρασοφορία του μονάχου Γαβριήλ (κατά κόσμο Γεωργίου Πλάκα) στην Ιερά Μονή Αμπελακιώτισσας Μητροπόλεως Ναυπάκτου Ελλάδος, Μάρτιος 2002.
Αγαπητέ μου π. Γαβριήλ,
Το ιστορικό αυτό Μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που ονομάζεται και Μονή Παναγίας της Άμπελακιώτισσας, επειδή διαφυλάσσεται ή ομώνυμος ιερά εικόνα, γίνεται σήμερα ή ρασοφορία σου, δια της οποίας εισέρχεσαι στις τάξεις των Ορθόδοξων μοναχών. Και με την αυριανή χειροτονία σου σε διάκονο θα εισέλθεις στο ιερό βήμα για να βοηθάς τον επίσκοπο και τους ιερείς στην τέλεση της θείας Ευχαριστίας, αλλά και στην τέλεση των άλλων Μυστηρίων.
Το σημαντικό είναι ότι κανείς από τους ζώντας στο χωριό της Αμπελακιώτισσας δεν θυμάται ρασοφορία σε μοναχό και χειροτονία σε διάκονο σε αυτό το Μοναστήρι. Συγκεκριμένα, ή τελευταία κούρα έγινε το 1939, του μοναχού Ανανία Σταυροπουλου, και ή τελευταία χειροτονία έγινε το έτος 1915, του ιερομόναχου Ησαΐα Παπαγεωργίου εις πρεσβύτερο. Επομένως, μετά από πολλά χρόνια, περίπου έναν αιώνα, γίνονται αυτά τα γεγονότα στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Αμπελακιωτίσσης και αυτό σημαίνει ότι ό Θεός θα ευλογήσει αυτήν την προσπάθεια και θα ανατείλουν καλύτερες ημέρες για το ευλογημένο και παραδοσιακό αυτό Μοναστήρι, ως ευλογία της Παναγίας και του αγίου Πολυκάρπου.
Κατάγεσαι από την περιοχή αυτή, και συγκεκριμένα από το χωριό Αράχοβα Ναυπακτίας και όλοι σε εκτιμούν. Σε ενθυμούνται όλοι από μικρό παιδί στον ιερό ναό, τόσο στο ιερό βήμα όσο και στο αναλόγιο να υπηρετείς τους ιερείς και να ψάλλεις, προκειμένου να τελεσθεί ή θεία Λειτουργία. Σπούδασες στην εκκλησιαστική σχολή Καρπενησίου και στην συνέχεια τελείωσες την Θεολογική Σχολή Αθηνών. Πρόσφατα βέβαια έλαβες το πτυχίο της Θεολογικής Σχολής. Όλοι όσοι σε γνώρισαν έχουν να πουν τα καλύτερα λόγια για σένα. Εγώ εύχομαι να αναδειχθείς καλός μοναχός και κληρικός και να μείνεις έως τέλους όπως είσαι σήμερα, αγνός, υπάκουος, ταπεινός, έχοντας εκκλησιαστικό φρόνημα και ευαγγελική ζωή.
Είσαι απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής και γίνεσαι μοναχός. Αυτός ό συνδυασμός Θεολογίας και μοναχικής ζωής δείχνει το βάθος της εκκλησιαστικής ζωής, αφού ή Θεολογία είναι ή μέθεξη της Χάριτος του Θεού στην ανθρώπινη φύση του Θεού Λόγου και ή μοναχική ζωή είναι ή μέθοδος δια της οποίας καθίσταται κανείς θεολόγος με την Ορθόδοξη και πατερική σημασία του ορού.
Κατ' αρχάς πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι Θεολογία είναι ή γνώση του Θεού και επειδή ή γνώση του Θεού είναι κυρίως υπαρξιακή και όχι στοχαστική, όπως διδάσκει ή σχολαστική Θεολογία, γι' αυτό ή Ορθόδοξη Θεολογία συνδέεται στενά με την θεωρία του άκτίστου φωτός.
Ή Εκκλησία έχει προσδώσει σε τρεις αγίους τον τίτλο του Θεολόγου, ακριβώς για να δεχθεί ότι ή Θεολογία είναι μια σπουδαία υπόθεση, είναι ή εμπειρία του Θεού. Οι τρεις άγιοι είναι: Ό άγιος Ιωάννης ό Θεολόγος, ό άγιος Γρηγόριος ό Θεολόγος και ό άγιος Συμεών ό Νέος Θεολόγος. Σε αυτούς, προστέθηκε αργότερα και τέταρτος Θεολόγος, που είναι ό άγιος Γρηγόριος ό Παλαμάς, τον όποιον ό άγιος Φιλόθεος ό Κόκκινος αποκαλεί Θεολόγο. Και οι τέσσερις αυτοί άγιοι έχουν ασφαλή διδασκαλία περί της Θεολογίας.
Ό άγιος Ιωάννης ό Θεολόγος, ό μαθητής της αγάπης, στην Α' Καθολική του Επιστολή γράφει: «ο ην απ' αρχής, ο ακηκόαμεν, ο εωράκαμεν τοις οφθαλμοίς ημών, ο έθεασάμεθα και αι χείρες ημών εψηλάφησαν, περί του λόγου της ζωής και ή ζωή εφανερώθη, και εωράκαμεν και μαρτυρούμε και απαγγέλλομε ύμίν την ζωήν την αιώνιων, ήτις ην προς τον Πατέρα και έφανερώθη ημίν ο εωράκαμεν και ακηκόαμεν, απαγγέλλομεν υμίν, ίνα και ύμεϊς Κοινωνίαν έχητε μεθ' ημών».
Όλες οι αισθήσεις του ανθρώπου μετέχουν της εμπειρίας του Θεού, αλλά όμως οι αισθήσεις αυτές μεταμορφώνονται προηγουμένως και στην συνέχεια κοινωνούν της δόξης του Θεού. Και βέβαια, όπως γνωρίζουμε από την πατερική Παράδοση, στην όραση του Θεού όλες οι αισθήσεις γίνονται μία αίσθηση. Γι' αυτό και οι Πατέρες κάνουν λόγο για ενοειδή συνέλιξη του νου στην καρδιά, γιατί αυτή ή ενότητα των αισθήσεων γίνεται μέσα στην καθαρότητα του νου που φωτίζεται από την χάρη του Θεού. Και αυτή ή εμπειρία δια του νου διαπορθμεύεται και σε ολόκληρο το σώμα του ανθρώπου.
Έτσι, ό άγιος Ιωάννης ό Θεολόγος είναι ό Θεολόγος Μαθητής. Άλλωστε το Ευαγγέλιο του λέγεται πνευματικό Ευαγγέλιο και διαβάζεται στην εκκλησία από την ημέρα της Αναστάσεως του Χρίστου και μέχρι την Πεντηκοστή, οπότε είχαμε τις ομαδικές βαπτίσεις των κατηχουμένων, οι οποίοι αφού με τις κατηχήσεις καθαρίσθηκαν, στην συνέχεια φωτίσθηκαν και απέκτησαν την γνώση του Θεού.
Ό άγιος Γρηγόριος ό Θεολόγος στους περίφημους θεολογικούς του λόγους μας φανερώνει τι ακριβώς είναι ή Ορθόδοξη Θεολογία και ποιος είναι ό Ορθόδοξος θεολόγος. Στον πρώτο του θεολογικό λόγο διδάσκει ότι το να φιλοσοφεί κανείς περί του Θεού, δηλαδή να θεολογεί, δεν είναι κάθε ανθρώπου, ούτε το πράγμα τόσο «ευωνον (φτηνό) και των χαμαί ερχομένων». Δεν είναι όλων των ανθρώπων, αλλά «των εξητασμένων και διαβεβηκότων εν θεωρία και προ τούτων και ψυχήν και σώμα κεκαθαρμένων ή καθαιρομένων, το μετριώτατον». Μπορούμε δε να θεολογήσουμε «ηνίκα αν σχολήν άγωμεν από της έξωθεν ιλύος και ταραχής και μη το ηγεμονικό ημών συγχέηται τοις μοχθηροίς τύποις και πλανωμένοις, οίον γράμμασι πονηροίς αναμιγνύντων κάλλη γραμμάτων, η βορβόρων μύρων ευωδία». Ακριβώς, γι' αυτόν τον λόγο για να μπορεί κανείς να θεολογήσει «δει γαρ τω όντι σχολάσαι, και γνώναι Θεόν».
Ή Θεολογία, κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, είναι γνώση εμπειρική του Θεού, ανήκει σε εκείνους που έδωσαν εξετάσεις και έφθασαν στην θεωρία του Θεού, αφού προηγουμένως καθάρισαν την καρδιά τους από τα πάθη και φωτίσθηκε ό νους τους με την μέθοδο της 'Ορθοδόξου ησυχίας. Μόνον δια της ησυχίας αποκτά κανείς γνώση του Θεού και γίνεται Ορθόδοξος Θεολόγος. Αυτή είναι ή διαφορά μεταξύ της Ορθοδόξου Θεολογίας και της σχολαστικής Θεολογίας.
Ό τρίτος Θεολόγος, ήτοι ό άγιος Συμεών ό Νέος Θεολόγος, σε όλα τα κείμενα του κάνει λόγο για την θεωρία του άκτίστου φωτός, που καθιστά τον άνθρωπο πραγματικό Θεολόγο. Δεν υπάρχει σελίδα από τα κείμενα του στην οποία να μην κάνει λόγο αφ' ενός μεν στην κάθαρση της καρδιάς, άφ' ετέρου δε στην θέα του Θεού ως φωτός. Θεολόγος, λοιπόν, του φωτός ό άγιος Συμεών.
Σε κάποιο σημείο της διδασκαλίας του ό άγιος Συμεών ό Νέος Θεολόγος γράφει: «Ούτε τω θεολογούντι αρμόζει μετάνοια, ούτε τω μετανοούντι θεολογία καθ' όσον γαρ απέχουσιν ανατολαί από δυσμών, κατά τοσούτο υψηλότερα ή θεολογία της μετανοίας εστίν». Ό άνθρωπος μετανοεί και αφού καθαρισθεί ολόκληρη ή καρδιά του, τότε ανέρχεται στο ύψος της θεολογίας. Γιατί Θεολογία, κατά τον άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο, είναι ή όραση του ακτίστου φωτός. Σε μια ομιλία του γράφει: «Τοιγαρούν και κατανοεί του ιδείν ό ούτος έχων και ορά και ιδού φως• το δε φως άνωθεν έχειν δοκεί αύτω αρχήν. Ζητών ουν ευρίσκει τούτο μήτε αρχήν τέλους έχον μήτε μεσότητι κεκτημένου• ως δε επί τούτοις εξαπορεί, και ιδού τρία εν αύτω, το δι' ου και εν ω και εις όν». Δηλαδή, κατά την διάρκεια της εμπειρίας του ακτίστου φωτός, ό Θεολόγος βλέπει τρία φώτα, τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα και εμπειρικώς βιώνει την ενότητα της Αγίας Τριάδος, αλλά και τις Τριαδικές υποστάσεις, δηλαδή βιώνει «το δι' ου και εν ω και εις όν». Και στην συνέχεια ό άγιος Συμεών το πώς το κάθε πρόσωπο της ' Αγίας Τριάδος αποκαλύπτει στον θεούμενο τα υποστατικά του ιδιώματα. Μια τέτοια εμπειρία γνώσεως του ενιαίου και Τριαδικού Θεού περιγράφει ό άγιος Συμεών ό Νέος Θεολόγος και σε ένα ποίημα του.
Και ό τέταρτος Θεολόγος, ό άγιος Γρηγόριος ό Παλαμάς, μιλώντας για την θεολογία την συνδέει με την θεωρία του Θεού. Γράφει κάπου: «Εστί και ή περί Θεού και των κατ' αυτόν δογμάτων γνώσις, θεωρία, ο Θεολογία ονομάζομε». Και άλλου γράφει: «υπέρ νουν τοις υπέρ νουν ωμιληκότες οι θεόσοφοι θεολόγοι θεοχαρίστως τε εδιδάχθησαν και θεομιμήτως ημάς εδίδαξαν». Και επειδή μερικοί έκαναν λόγο για θεολόγους που απλώς γνωρίζουν εγκεφαλικά τον Θεό, ό άγιος Γρηγόριος ό Παλαμάς σαφώς διευκρινίζει ότι άλλο είναι ή Θεολογία με αυτήν την έννοια και άλλο ή θεοπτία. «Θεολογία δε τούτον της εν φωτί θεοπτίας ταύτης απέχει και τοσούτο της προς Θεόν ομιλίας κεχώρισται, καθ' όσον και το ειδέναι του κεκτήσθαι διώρισται». Ό λεγόμενος Θεολόγος που δεν γίνεται Θεολόγος από την θεωρία του Θεού, «υπό της εαυτού γραφίδος κεχεροτόνηται και αυτόπλαστός εστί διδάσκαλος», όπως ακριβώς συνέβαινε με τον Γρήγορα.
Αυτή είναι ή Θεολογία κατά την Ορθόδοξη Παράδοση. Όπως είπα προηγουμένως και φαίνεται από όσα έχουμε μέχρι τώρα τονίσει, ή Θεολογία συνδέεται με την μοναχική ζωή, από την άποψη ότι ό μοναχισμός διατηρεί την μέθοδο εκείνη, την οποία μετέρχεται ό άνθρωπος για να καθαρθεί ή καρδιά, καθώς επίσης να φωτισθεί ό νους, οπότε φθάνει στην εμπειρική Θεολογία Ό άνθρωπος ασκείται με την νενομισμένη άθληση, προσφέροντας τον εαυτό του στον Θεό και δεχόμενος την καθαρτική, φωτιστική και θεοποιώ ενέργεια του Θεού, οπότε ή ασκητική και πνευματική ζωή είναι συνεργεία Θεού και ανθρώπου, αφού ό Θεός ενεργεί και ό άνθρωπος συνεργεί.
Ό άγιος Μάξιμος ό Ομολογητής ομιλεί για τις τρεις βαθμίδες της πνευματικής ζωής, που τις ονομάζει «πρακτική φιλοσοφία» ή πράξη, «φυσική θεωρία» η απλώς θεωρία και «μυστική Θεολογία» ή απλώς Θεολογία. Ό ασκητής διέρχεται από τις τρεις αυτές βαθμίδες της πνευματικής ζωής και καθίσταται πραγματικός και αυθεντικός Θεολόγος. Μάλιστα, διδάσκει ότι ή πρακτική φιλοσοφία είναι ή κάθαρση της καρδιάς από την ηδονή και την οδύνη, ή φυσική θεωρία είναι ή κάθαρση του νου από την λήθη και την άγνοια, οπότε ό νους είναι καθαρός και έχει αέναη μνήμη του Θεού και ή μυστική Θεολογία είναι ή κάθαρση της καρδιάς και από αυτές ακόμη τις φαντασίες, οπότε ό νους είναι εντελώς ανίδεος, ασχημάτιστος και αφάνταστος και έτσι καθίσταται ικανός για την γνώση και εμπειρία του Θεού.
Στα όσα σου είπα προηγουμένως φαίνεται ακριβώς τι είναι Θεολογία και ποιες είναι οί προϋποθέσεις του ορθοδόξως θεολογείν. Ακριβώς αυτό το γεγονός δείχνει τον στενό σύνδεσμο μεταξύ της Θεολογίας και του Ορθοδόξου μοναχισμού. Γιατί ό Ορθόδοξος μοναχισμός δημιουργεί τις προϋποθέσεις εκείνες για την απόκτηση της καθάρσεως της καρδιάς και της νοεράς ησυχίας, του φωτισμού του νοός, οπότε ό άνθρωπος καθίσταται ικανός να φθάσει στην γνώση του Θεού, οπότε εάν έχει και χωρητικότητα νοός, μπορεί να διατυπώσει αυτήν την εμπειρία και να αντιμετωπίσει τους αιρετικούς, που ασχολούνται με την λογική και την στοχαστική αναλογική Θεολογία.
Αγαπητέ μου πάτερ Γαβριήλ,
Όπως γνωρίζεις και από τις μελέτες σου, ό αληθινός μοναχισμός συνδέεται με την ησυχαστική ζωή και λέγεται ησυχαστικός. Και μάλιστα στις ημέρες μας, που δημιουργείται σύγχυση γύρω από το τι είναι μοναχική ζωή πρέπει αυτό να λέγεται συχνά. Στον Ορθόδοξο μοναχό καθαρίζεται ή καρδιά του, με την καθαρτική ενέργεια του Θεού, φωτίζεται ό νους του με την φωτιστική ενέργεια του Θεού και στην συνέχεια καθίσταται απλανής Θεολόγος, οπότε ό άνθρωπος αυτός ζει ορθόδοξα μέσα στο μοναστήρι, έχει εκκλησιαστικό φρόνημα, και τότε μπορεί να διακονήσει καλώς την Εκκλησία, εάν τον καλέσει ό επίσκοπος και να εξασκήσει αληθινά την ιεραποστολή εάν τον καλέσει ή Εκκλησία και να παρεδρεύει σωστά στο ιερό θυσιαστήριο, εάν λάβει και τον βαθμό του πρεσβυτέρου. Εάν δεν έχει την σωστή αυτή βάση, δηλαδή την ησυχαστική ζωή, τότε όλα τα άλλα διακονήματα που θα εκτελεί μέσα στην Εκκλησία θα πάσχουν, διότι θα γίνονται με άνθρωπαρέσκεια, με φιλαυτία και φιλοδοξία και δεν θα βοηθούν τους ανθρώπους, αλλά μάλλον θα δημιουργούν θόρυβο και ταραχή.
Εύχομαι, να ζήσει στενά τις δύο αυτές πραγματικότητες και μοναχισμό και Θεολογία, ώστε και εσύ να σωθείς και τους άλλους ανθρώπους να βοηθήσεις προς την σωτηρία.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ. ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΑΡΙΘΜΟΣ 74 ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2004
