(...)Ὁ Μέγας Ἀντώνιος τονίζει ὅτι: Καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος συμπληρώνει:

Ὁ Θεὸς ἀγαθὸς καὶ ἀπαθὴς καὶ ἀμετάβλητος ἐστιν. Εἰ δὲ τις τὸν μὲν Θεὸν μὴ μεταβάλλεσθαι εὔλογον τε ἡγεῖται καὶ ἀληθές ∙ ἀπορεῖ δέ, πῶς ἀγαθοῖς μὲν χαίρει, κακούς δὲ ἀποστρέφεται  ∙  καὶ ἁμαρτάνουσι μὲν ὀργίζεται∙ θεραπευόμενος δὲ ἵλεως γίνεται; ῥητέον, ὡς  οὔτε χαίρει ὁ Θεὸς οὔτε ὀργίζεται∙ τὸ γὰρ χαίρειν καὶ λυπεῖσθαι πάθος∙ οὔτε δώροις θεραπεύεται∙ ἡδονῇ γὰρ ἄν ἡττηθείη∙ οὐ θέμις ἐκ τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων εὖ ἤ κακῶς ἔχειν τὸ θεῖον. Ἀλλ’ ἐκεῖνος μὲν ἀγαθὸς ἐστι καὶ ὠφελεῖ μόνον, βλάπτει δὲ οὐδέποτε, κατὰ ταῦτα καὶ ὡσαύτως ἔχων∙ ἡμεῖς δὲ ἀγαθοὶ μένοντες δι’ ὁμοιότητα, Θεῷ συναπτόμεθα ∙ κακοὶ δὲ γενόμενοι δι’ ἀνομοιότητα χωριζόμεθα τοῦ Θεοῦ(...)

Καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος συμπληρώνει:

Οὐχ ὁ Θεὸς ἐστιν ὁ ἐχθραίνων ἀλλ' ἡμεῖς, Θεὸς γὰρ οὐδέποτε ἐχθραίνει.

π. Φιλόθεος Φάρος, Η διαχείριση της αγάπης, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2010, σελ. 19-20.

***

[update 23-7-2012]  ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ π.Φ.ΦΑΡΟΥ  "Η διαχείριση της αγάπης", εκδ. Αρμός, σελ. 19-20.

Ο Θεός είναι αγαθός, απαθής και αμετάβλητος. Άν, λοιπόν, κάποιος θεωρεί εύλογο και αληθινό ότι ο Θεός δεν υπόκειται σε μεταβολή,όμως δεν καταλαβαίνει πώς χαίρεται με τους αγαθούς αλλά αποστρέφεται τους κακούς, οργίζεται με τους αμαρτωλούς και εξευμενίζεται με την λατρεία, απαντάμε ότι ο Θεός ούτε χαίρεται ούτε οργίζεται∙ η χαρά και η λύπη είναι πάθη∙ ούτε καλοπιάνεται με δώρα, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι η ευχαρίστηση που προκαλούν τα δώρα θα τον νικούσε∙δεν είναι σωστό να θεωρούμε ότι τα ανθρώπινα μεταβάλλουν την κατάσταση του Θεού πρός το καλύτερο ή το χειρότερο. Εκείνος, λοιπόν, είναι αγαθός και μόνο ωφελεί, ποτέ δεν βλάπτει, αφού αυτές είναι οι ιδιότητες Του∙εμείς πάλι, όταν μένουμε αγαθοί, ενωνόμεθα μαζί Του επειδή Του μοιάζουμε∙ όταν γινόμαστε κακοί, χωριζόμεθα από Εκείνον επειδή εκλείπει η ομοίωση (...).

Ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος: Εἰς τὴν Ὕψωσιν τοῦ Τιμίου Σταυροῦ

Πᾶσα μὲν ἡ ἀπὸ τῶν χειρόνων ἐπὶ τὰ κρείττονα μεταβολὴ μεγίστην χαρὰν καὶ εὐφροσύνην τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων κατεργάζεται. Πέφυκε γὰρ ἡ ἀνθρωπίνη φύσις, τῶν κρειττόνων ὀρεγομένη, ἀεὶ σπεύδειν ἐπὶ τὴν τῶν βελτιόνων κατάληψιν. Οὕτω γοῦν ἡδεῖα τοῖς πλέουσιν ἡ ἐκ χειμῶνος εἰς εὐδίαν καὶ γαλήνην μετάβασις· ἡδεῖα δὲ καὶ τοῖς ὁδοιπόροις ἡ ἐκ καμάτου ἐπ᾿ ἀνάπαυσιν ἡσυχία· ἡδεῖα δὲ καὶ τοῖς λυπουμένοις ἡ ἐκ κατηφείας εἰς εὐφροσύνην μετάθεσις· ἡδυτέρα δὲ καὶ τοῖς νοσοῦσιν ἡ ἐξ ἀσθενίας εἰς ὑγίειαν καὶ εὐρωστίαν ἀνάληψις· ἡδεῖα δὲ καὶ τοῖς πολεμίοις ἡ ἀπὸ ἔχθρας εἰς φιλίαν καὶ εἰρήνην βεβαίωσις· ἡδυτέρα δὲ καὶ ἡ ἀπὸ τοῦ σκότους καὶ τῆς νυκτὸς εἰς τὴν ἡμέραν μετάπτωσις. Καὶ πᾶσα πρᾶξις, ὡς ἔστιν εἰπεῖν, ἡδυτέραν ἔχει τὴν ἐργασίαν, ὅταν ὄφελος μετὰ τοῖς ποθοῦσιν αὐτὴν ἀπεργάζηται.
Οὕτω γοῦν ὁρῶμεν καὶ τὴν ὑπὸ Θεοῦ δεδομένην ἡμῖν ἀπόλαυσιν, τῇ μεταβολῇ τὴν εὐφροσύνην ἡμῖν παρεχομένην. Σῖτος μὲν γάρ ἐστιν οὕτως ἡδύς· εἰς δὲ τὴν γῆν μετὰ κόπου καταβαλλόμενος καὶ πολυπλασιαζόμενος, ἡδύτερος ἀναδείκνυται μετὰ πάσης χαρᾶς εἰς πλῆθος τροφῆς λαμβανόμενος. Εἷς μὲν γάρ ἐστι τῷ σπόρῳ κόκκος εἰς ἀδηλίαν ῥιπτόμενος. Οὕτω καὶ φύσις ἀμπέλου ἡδυτέραν ἡμῖν παρέχει τὴν ἀνάπαυσιν, τῇ μεταβολῇ τοῦ καρποῦ τὸ ποτὸν ἀπὸ τοῦ ξύλου προφερομένη. Ἕλικες μὲν γὰρ καὶ φύλλα δριμυτάτην καὶ στυπτικωτάτην ἔχουσι τὴν ἐνέργειαν, ὡς μηδὲ στόματι δυνατὸν πρὸς γεῦσιν ἐφάψασθαι· σταφυλὴ δὲ σὺν ἕλιξι καὶ φύλλοις ἐν ἑνὶ ξύλῳ συμφυομένη, τοιαύτην γλυκεῖαν ἔχει τὴν αἴσθησιν, ὡς γλυκαίνειν τῶν πικρῶν καὶ λυπηρῶν τὴν ἕξιν, τὸν ἴδιον καρπὸν εἰς εὐφροσύνην τῇ πόσει παρεχομένη. Οὕτω καὶ τῆς ἐλαίας τὸ πρέμνον ἀειθαλὲς μὲν ἔχει τὸ φύλλον, ἀεὶ δὲ νεάζον τὸ δένδρον· φέρεται δὲ κατὰ καιρὸν ὁ καρπὸς, οὐχ ὁμοίως τοῖς πᾶσιν ἀπὸ τοῦ ξύλου φαινόμενος, ἀλλ᾿ ἰδίαν τινὰ φύσιν ἐν ἑαυτῷ ἐπιδεικνύμενος. Ἄνθος μὲν γὰρ πρῶτον ὡς χοῦν λεπτότατόν ἐστι περιβαλλόμενος, ἐν μέσῳ δὲ τούτου αὐτός ἐστιν ὡς κέγχρος ἀναφυόμενος· καὶ βότρυϊ μὲν παρεοικὼς πλῆθος ἀναρίθμητον ἐπιδείκνυται, εἰς αὔξησιν δὲ προϊὼν, τοῦ πλήθους μὲν ὡς ἀνωφελοῦς ἀπαλλάττεται, καὶ πικρὸς μέν ἐστιν ἕως τέλους ἀπογευόμενος, ἄγευστος δὲ διὰ χειρῶν λαμβανόμενος· φύλαξ δὲ διὰ τούτου τῆς ἑαυτοῦ πιότητος γινόμενος, ἤδη τῆς πικρότητος τῇ μεταβολῇ τοσαύτην ἡδεῖαν παρέχει τὴν γεῦσιν, ὡς πάσης μὲν τρυφῆς ἄρτυμα παρεισφέρεσθαι, πάσης δὲ ἑστιάσεως κέρασμα πρὸς τὴν ζωὴν τῶν ἀνθρώπων γίνεσθαι. Καὶ οὕτω πᾶσα φύσις φυτῶν τε καὶ σπερμάτων τῇ μεταβολῇ τῶν καρπῶν τὴν εὐφροσύνην τοῖς πᾶσι παρέχουσιν.
Ἐπεὶ τοίνυν τῶν χαλεπωτέρων ἐπὶ τῇ τῶν βελτιόνων μεταβολῇ τοσαύτην χαρίζεται τὴν ἀπόλαυσιν, φέρε δὴ, μεταβάντες ἐπὶ τὰ τούτων τιμιώτερα; θεασώμεθα πόσων ἡμῖν ἀγαθῶν πρόξενος γέγονεν ὁ σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ, διὰ τῆς αὐτοῦ ἐνεργείας τοσαύτην μεταβολὴν ἀγαθῶν κατεργασάμενος. Εἰ γὰρ καὶ λυπηρὸς καὶ στυγνὸς ὁ τοῦ Κυρίου σταυρὸς ἀκουόμενος, ἀλλὰ χαρᾶς πλήρης καὶ φαιδρότητος ἔμπλεος, οὐ πάθους, ἀλλ᾿ ἀπαθείας αἴτιος γενόμενος. Εἰ δὲ καὶ σκάνδαλόν ἐστιν Ἰουδαίοις ὀνομαζόμενος, μωρία δὲ καὶ τοῖς ἔθνεσι κηρυττόμενος, ἀλλ᾿ ἡμῖν τοῖς πιστεύουσι σωτηρία μνημονευόμενος. Εἰ γὰρ καὶ ἐν ἐκκλησίᾳ σταυροῦ ἀναγινωσκομένου, καὶ πάθους διὰ σταυροῦ μνημονευομένου, λαὸς ὁ σταυρῷ πιστεύων ἀγανακτεῖ ἐλεεινὴν φωνὴν καὶ γογγυσμὸν ἀφιέμενος, οὐ διὰ τὸν σταυρόν, ἀλλὰ διὰ τοὺς σταυρώσαντας καὶ ἀπιστήσαντας. Σταυρὸς γὰρ σωτηρία τῆς Ἐκκλησίας, σταυρὸς τὸ καύχημα τῶν εἰς αὐτὸν ἠλπικότων, σταυρὸς ὁ ἀπαλλάξας ἡμᾶς τῶν προλαβόντων κακῶν, καὶ ἀπαρχὴ τῶν ἐπιγενομένων ἡμῖν ἀγαθῶν, σταυρὸς ἡ πρὸς Θεὸν ἐχθρῶν καταλλαγὴ, καὶ ἐπὶ Χριστὸν ἁμαρτωλῶν ἐπιστροφή. Διὰ σταυροῦ γὰρ τῆς ἔχθρας ἐῤῥύσθημεν, καὶ διὰ σταυροῦ τῷ Θεῷ εἰς φιλίαν συνήφθημεν· διὰ σταυροῦ τῆς τοῦ διαβόλου τυραννίδος ἠλευθερώθημεν, καὶ διὰ σταυροῦ τοῦ θανάτου καὶ τῆς ἀπωλείας ἀπηλλάγημεν. Διὰ τοῦτο ὁ λαὸς πρότερον μὲν περὶ σταυροῦ ἀκούων ἐγόγγυζεν, αὖθις δὲ περὶ ἀναστάσεως ἀκούων τὸν γογγυσμὸν εἰς χαρὰν μετέβαλε, καθαρᾷ τῇ φωνῇ τὴν δόξαν προφερόμενος. Σταυρὸς τὴν ἀνθρωπείαν φύσιν εἰς ἀγγελικὴν μετέβαλε τάξιν, πάσης φθαρτῆς πράξεως ἀλλοτρίαν ἀποδείξας, καὶ τῆς ἀφθάρτου ζωῆς ἐνδιαιτᾶσθαι καταξιώσας. Οὐκ ἔτι γὰρ ἀνθρώπους, ἀλλὰ καὶ θεοὺς προσηγόρευσε λέγων· Ἐγὼ εἶπα, Θεοί ἐστε, καὶ υἱοὶ Ὑψίστου πάντες. Οὐκ ἔτι δούλους, ἀλλὰ φίλους καὶ ἀδελφοὺς ὠνόμασεν, Ἀπαγγελῶ τὸ ὄνομά σου τοῖς ἀδελφοῖς μου, λέγων. Ὁρᾷς πόσην μεταβολὴν ὁ σταυρὸς κατειργάσατο; Ἵνα δὲ μάθῃς ἀκριβέστερον τὴν δύναμιν τοῦ σταυροῦ, κατανόησον τί πρὸ σταυροῦ, καὶ τί μετὰ σταυρόν, καὶ εὑρήσεις τοῦ σταυροῦ τὴν ἐνέργειαν. Πρὸ σταυροῦ Υἱὸς οὐκ ἦν γινωσκόμενος, σήμερον σταυροῦ κηρυττομένου Υἱὸς ὀνομάζεται, καὶ Πατὴρ δι᾿ Υἱοῦ γνωρίζεται· πρὸ σταυροῦ διάβολος προσεκυνεῖτο, νῦν σταυροῦ κηρυττομένου διάβολος πέπτωκε, καὶ δαίμονες φυγαδεύονται· πρὸ σταυροῦ πορνείαις καὶ ἀσελγείαις ἐσχολάζομεν, νῦν δὲ σταυροῦ κηρυττομένου οὐ μόνον πορνείας ἀπέστημεν, ἀλλὰ καὶ γάμων κατεφρονήσαμεν, παρθενίαν δὲ, ἣν οὐκ ᾔδειμεν, δεξάμενοι, ὡς ἰδίαν φυλάττομεν. Οὐκ ἦν σταυρὸς κηρυττόμενος, καὶ διάβολος τοὺς Ἰουδαίους κατὰ τοῦ Χριστοῦ συνήγαγε· σήμερον σταυρὸς κηρύσσεται, καὶ οἱ ἀπόστολοι Ἰουδαίους διὰ τῆς πίστεως προσάγουσιν. Οὐκ ἦν σταυρὸς κηρυττόμενος, καὶ ὑπὸ θανάτου κατειχόμεθα· νῦν σταυρὸς κηρύσσεται, καὶ ὡς μὴ ὄντος θανάτου κατεφρονήσαμεν· τὴν δὲ αἰώνιον ζωὴν ἐποθήσαμεν. Οὐκ ἦν σταυρὸς κηρυττόμενος, καὶ παραδείσου ἀλλότριοι ἦμεν· σταυροῦ δὲ φανέντος παραχρῆμα λῃστὴς παραδείσου ἠξιώθη. Ὢ μεγάλης δυνάμεως σταυροῦ, ὅσην μεταβολὴν τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων κατειργάσατο! Ἀπὸ τοσούτου σκότους εἰς φῶς ἀπέραντον μετέστησεν, ἀπὸ θανάτου εἰς ζωὴν αἰώνιον ἀνεκαλέσατο, ἀπὸ φθορᾶς εἰς ἀφθαρσίαν ἀνεκαίνισεν. Οὐκ ἔτι γὰρ ὀφθαλμοὶ καρδίας ἀπὸ ἀγνοίας ὑπὸ τοῦ σκότους καλύπτονται, ἀλλὰ διὰ σταυροῦ τῷ φωτὶ τῆς γνώσεως καταυγάζονται· οὐκ ἔτι ὦτα κωφῶν ὑπὸ ἀπιστίας κέκλεισται· οἱ κωφοὶ γὰρ ἤκουσαν λόγον Κυρίου, καὶ οἱ τυφλοὶ ἀνέβλεψαν τοῦ ἰδεῖν τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ. Ταῦτα τοῦ σταυροῦ τὰ κατορθώματα, ταῦτα ἡμῖν διὰ σταυροῦ τὰ δωρήματα. Τί γὰρ καλὸν ἡμῖν οὐκ ἀπὸ σταυροῦ δεδώρηται; τί δὲ ἀγαθὸν οὐ διὰ σταυροῦ ἡμῖν κατώρθωται; Διὰ σταυροῦ εὐσεβεῖν ἐδιδάχθημεν, καὶ τῆς θείας φύσεως τὴν δύναμιν ἐπέγνωμεν· διὰ σταυροῦ δικαιοσύνην Θεοῦ παιδευόμεθα, καὶ σωφροσύνης ἀρετὴν μεταδιώκομεν· διὰ σταυροῦ ἀλλήλους γνωρίζομεν, καὶ οἱ μακρὰν ὄντες Χριστῷ συνήφθημεν, καὶ τῆς χάριτος τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἠξιώθημεν· διὰ σταυροῦ ἀγάπης τὴν δύναμιν ἔγνωμεν, καὶ ὑπὲρ ἀλλήλων ἀποθανεῖν οὐ παραιτούμεθα· διὰ σταυροῦ πάντων τῶν ἐν τῷ κόσμῳ καταπεφρονήκαμεν, καὶ ὡς οὐδὲν αὐτὰ εἶναι ἡγησάμεθα, τῶν μελλόντων ἀγαθῶν ὀρεγόμενοι, καὶ τῶν ἀοράτων ὡς ὁρωμένων ἀντιποιούμενοι.
Σταυρὸς κηρύττεται, καὶ πίστις ἡ εἰς Θεὸν ὁμολογεῖται, καὶ ἀλήθεια εἰς ἅπασαν τὴν οἰκουμένην πολιτεύεται· σταυρὸς κηρύττεται, καὶ μάρτυρες ἀναδείκνυνται, καὶ ἡ εἰς Χριστὸν ὁμολογία κρατύνεται· σταυρὸς κηρύττεται, καὶ ἡ ἀνάστασις ἀναδείκνυται, καὶ ἡ ζωὴ πεφανέρωται, καὶ ἡ τῶν οὐρανῶν βασιλεία καταπιστεύεται, καὶ οἱ ἄπιστοι τῷ σταυρῷ πιστεύουσι, καὶ σωτηρίας τυγχάνουσιν οἱ τὸν σταυρὸν κατὰ τῆς ζωῆς ἐπινοήσαντες. Σταυρὸς τούτων ἁπάντων ἡμῖν πρόξενος γέγονε, καὶ διὰ σταυροῦ ᾄδειν ἐδιδάχθημεν. Τί τοίνυν σταυροῦ τιμιώτερον; τί δὲ τούτου ταῖς ἡμετέραις ψυχαῖς ὠφελιμώτερον; Μὴ οὖν ἐπαισχυνθῶμεν σταυρὸν ὀνομάζοντες, ἀλλὰ μετὰ πάσης παῤῥησίας αὐτὸν ὁμολογήσωμεν, δι᾿ οὗ εἰς σωτηρίαν ἀνεκλήθημεν, καὶ εἰς αἰώνιον ζωὴν παραπεμπόμεθα. Ὁρᾷς πόσην ὁ σταυρὸς οὗτος οἰκονομίαν τῷ κόσμῳ κατειργάσατο; Μετέβαλεν αὐτοῦ τὰ ἄνομα πράγματα, καὶ ἠλλοίωσε τὰ ἄθεα δόγματα, οὐκ ἔτι νόμοις διαβολικοῖς ἐμπολιτεύεται, οὐ θεσμοῖς θανατικοῖς ἀναστρέφεται. Θεὸς γὰρ ἐπεδήμησε, καὶ τῆς οἰστρηλασίας τὰ πάθη ἐξέτεμε, τὰ ἴδια ἐνομοθέτησε, καὶ τὰ συμφέροντα καὶ ἐπωφελῆ ἐδογμάτισε· δόγματα σωφροσύνης ἐθέσπισε, καὶ τὴν ἡδυπάθειαν ἐξέκοψεν· ὅρους ἁγιωσύνης ἐνέθηκε, καὶ νόμον ἁγνείας ἥρμοσε, καὶ ἄνομον πορνείαν ἐκποδὼν ἐποίησε· τοὺς τῆς ἐγκρατείας ἐνομοθέτησε κανόνας, καὶ τὰς τῶν ἡδονῶν ἐπικρατείας ἀνέτρεψε· δόγματι θεϊκῷ τὰ τῶν ἐπιθυμιῶν ὄργανα κατέσπασε, καὶ πᾶσαν τὴν δι᾿ ἡδονῆς ἐντικτομένην ἁμαρτίαν ἐμείωσεν. Ἐπειδὴ γὰρ ἀρχὴ πορνείας, ἐπίνοια εἰδώλων, εὕρεσις δὲ αὐτῶν, φθορὰ ζωῆς, διὰ τοῦτο τὴν ῥίζαν τῆς ἀνομίας ἐξέκοψεν, ἵνα παύσῃ πάντα τὰ ῥεύματα τῆς ἀσεβείας. Καὶ κατήργησε μὲν τὰ μυσαρὰ σεβάσματα τῆς εἰδωλολατρείας, διέφθειρε δὲ τὰ τῶν ἀθεμίτων ἐπιτηδεύματα, ἠχρείωσε τὰ σχίσματα τῆς βακχικῆς παρανομίας, καὶ ἠμαύρωσε τὰ πλάσματα καὶ τὰ καλλωπίσματα τῆς ἀσεβείας· τὰ τῆς ἀπάτης ἐνέκοψεν ἀδικήματα, καὶ τὰ τῆς ἀπωλείας ἐνέφραξε ῥεύματα· ἐκαθάρισε τὰς ψυχὰς ἐκριζώσας τὰς ἀκάνθας τῆς ἀσεβείας, καὶ ἤνεγκεν ὡς κόκκον σίτου τὰ σπέρματα τῆς θεοσεβείας, ἵν᾿ ἀποδείξῃ τὰς ψυχὰς καρποφορούσας γεννήματα δικαιοσύνης· ἤνοιξε τοὺς καταῤῥάκτας τῆς πνευματικῆς σιτοδοσίας, καὶ ἐπλήρωσε τὰς λογικὰς ἀποθήκας τῶν θεϊκῶν γεννημάτων τῆς ἐπουρανίου σοφίας· ἐνεφόρησε τοὺς πιστεύοντας τῆς τοῦ Πνεύματος ἁγιαστίας, καὶ γέγονεν ἕκαστος δοχεῖον τῆς ἐνθέου ἁγιωσύνης, καὶ ποταμὸς τῆς θείας εὐπρεπείας. Τούτων ἡμῖν ἁπάντων ὁ σταυρὸς ἐχορήγησε τὴν κτῆσιν, καὶ πάντων τῶν τηλικούτων ἀγαθῶν διὰ τοῦ σταυροῦ ἀπολαύομεν. Τούτων ἁπάντων τὴν γνῶσιν διὰ σταυροῦ εἰλήφαμεν, καὶ ταῦτα πάντα δι᾿ αὐτοῦ ἐδιδάχθημεν. Ἵνα δὲ μάθῃς τοῦ σταυροῦ τὴν δύναμιν καὶ πόσον ἰσχύει σταυροῦ ἐνέργεια, κατάμαθε τὰ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ γενόμενα, καὶ εὑρήσεις ἔργα θεϊκῆς δυνάμεως δι᾿ αὐτοῦ τελούμενα. Σταυρὸς κατὰ τῆς ζωῆς πήγνυται, καὶ ζωὴ τῷ κόσμῳ διὰ σταυροῦ εἰς θάνατον ἐπινενόηται, καὶ θάνατος νεκρὸς δι᾿ αὐτοῦ ἀποδέδεικται· σταυρὸς κατὰ τῆς ἀληθείας ἥπλωται, καὶ διὰ σταυροῦ κόσμος τῆς ἀληθείας πεπλήρωται· σταυρὸς ἐκτέταται κατὰ τοῦ Δεσπότου, καὶ ὁ Δεσπότης δι᾿ αὐτοῦ τὰς χεῖρας ἐκτείνας, τὰ πάντα πρὸς ἑαυτὸν συνήγαγε. Χριστὸς ἐπὶ σταυροῦ κρέμαται, καὶ διάβολος νενέκρωται· Χριστὸς ἐπὶ σταυροῦ ἥπλωται, καὶ σημεῖον σωτηρίας τῷ κόσμῳ δεδώρηται· Χριστὸς ἐπὶ σταυροῦ προσήλωται, καὶ πᾶσα ψυχὴ ἐκ δεσμῶν λελύτρωται· Χριστὸς ἐπὶ σταυροῦ πέπηγε, καὶ ἡ σύμπασα κτίσις ἀπὸ τῆς φθορᾶς τῆς δουλείας ἠλευθέρωται· Χριστὸς ἐπὶ σταυροῦ ἀναπέπαυται, καὶ τεράστιον καινότερον τῷ κόσμῳ ἀναδέδεικται· ἡλίου γὰρ τὸ φῶς σκοτίζεται. Σύμβολον τοῖς μὲν ἀπίστοις ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως τὸ σκότος ταμιευόμενον, τοῖς δὲ πιστεύουσι τὸ φῶς τῆς ἡμέρας ἀπὸ σκότους μεταβαλλόμενον. Τοῦτο δὲ καὶ προφητικόν που λόγιον βοᾷ λέγον· Καὶ ἔσται ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ, λέγει Κύριος, δύσεται ὁ ἥλιος μεσημβρίας, καὶ συσκοτάσει ἐν ἡμέρᾳ τὸ φῶς, καὶ μεταστρέψω τὰς ἑορτὰς ὑμῶν εἰς πένθος, καὶ πάσας τὰς ᾠδὰς ὑμῶν εἰς θρήνους. Ὁρᾷς, ἀγαπητὲ, ἡλίκον περιέχει μυστήριον τὸ προφητικὸν λόγιον; Ἐνταῦθα γὰρ ἀμφοτέρων αἰνίττεται τὰ πράγματα, Ἰουδαίων τε λέγω τῶν ὑπὸ νόμον, καὶ ἐθνῶν ἔξω τοῦ νόμου τὴν ἀνομίαν ἐπιτελούντων. Οἱ μὲν γὰρ κατὰ νόμον ἑορτάζοντες πενθήσουσι τὰς ἑορτὰς ἀποτελέσαντες, καὶ ἀντὶ ᾠδῶν κοπετὸν περὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ ποιήσονται. Οὐκ ἔτι γὰρ ἔσται Ἱερουσαλὴμ ἔχουσα τὰς λατρείας, οὔτε ἐπιτελεσθήσεται ἑορτὴ ἐν αὐτῇ, τέλος εἰληφότων ἁπάντων μετὰ τὴν Χριστοῦ ἐπιδημίαν καὶ τὸ πάθος αὐτοῦ καὶ τὴν οἰκονομίαν. Διὰ τοῦτο οὖν φησι· Μεταστρέψω τὰς ἑορτὰς ὑμῶν εἰς πένθος, καὶ πάσας τὰς ᾠδὰς ὑμῶν εἰς θρήνους· τῶν νομικῶν ἀποστερούμενοι καὶ εἰς δουλείαν παντὶ ἔθνει παραδιδόμενοι, ἀνθ᾿ ὧν οὐκ ἐπίστευσαν τῷ θείῳ καὶ παραδόξῳ τοῦ σταυροῦ κηρύγματι. Πενθήσει δὲ καὶ ἐπὶ ταῖς ἁμαρτίαις ἐξομολογούμενα ἔθνη πένθος μακαρισμοῦ πρόξενον. Μακάριοι γὰρ, φησὶν, οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται. Πενθήσουσιν οὖν ἐπὶ ταῖς ματαίαις αὐτῶν ἑορταῖς, καὶ ᾄσμασιν ἀθεμίστοις, οἷς ἐπετέλουν τοῖς ἀκαθάρτοις δαίμοσιν. Ὅρα γάρ μοι σήμερον, πῶς μετανοήσας ἐθνικὸς, ὁ πρότερον τοῖς εἰδώλοις ἑορτάζων, μεταστρέφει τὴν ἑορτὴν εἰς πένθος, μετανοῶν ἐφ᾿ οἷς κακῶς ἔπραττε, καὶ λέγει θρηνῶν τὸ προφητικὸν ἐκεῖνο λόγιον· Ἐπλανήθημεν ἐν τῇ αἰσχύνῃ ἡμῶν, καὶ ἐπεκάλυψεν ἡμᾶς τὰ ἁμαρτήματα ἡμῶν, ὅτι ἐπλήσθημεν ἀσεβείας ἡμῶν. Ἔγνωμεν ἀδικίας πατέρων ἡμῶν. Οὕτως οὖν καὶ ἡμεῖς καλῶς θρηνοῦντες καὶ πενθοῦντες ἐν τοῖς προγεγραμμένοις ἡμῖν κακοῖς, τῷ σταυρῷ ἑαυτοὺς προσπλέξωμεν, σταυρῷ τὰς ἐλπίδας ἀνατιθέντες, ἵνα διὰ σταυροῦ παιδαγωγηθέντες, καὶ εἰς οὐρανὸν τὴν διάνοιαν τείναντες, Χριστῷ τῷ Σωτῆρι ἡμῶν πλησιάσαντες, ἐγγὺς Θεοῦ ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν γενέσθαι καταξιωθῶμεν, ἐν αὐτῷ Χριστῷ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

Περὶ τῆς μοναχικῆς ζωῆς - Ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος

«Ἀγαθὸν» λέει, «εἰσελθεῖν εἰς οἰκίαν πένθους ἤ εἰς οἰκίαν γέλωτος»(1). Ἀπὸ ἐκεῖ ἡ ψυχὴ μολύνεται. Γιατί, ἂν ἔχεις τὴ δυνατότητα ὅμοια μὲ αὐτοὺς νὰ ζεῖς τρυφηλά, παρακινεῖσαι σὲ σπατάλη. Ἂν δὲν ἔχεις τὴ δυνατότητα, δέχτηκες ἀφορμὴ λύπης. Στὸ σπίτι ὅμως ποὺ πενθεῖ τίποτα τέτοιο δὲ συμβαίνει, ἄλλα καὶ ἂν ἀκόμα δὲν μπορεῖς νὰ ζεῖς τρυφηλά, δὲν πόνεσες, ἀλλὰ καὶ ἂν ἔχεις τὴ δυνατότητα, περιορίζεσαι.

Πραγματικὰ σπίτια πένθους εἶναι τὰ μοναστήρια, ὅπου ὑπάρχει σάκκος καὶ σποδός, ὅπου μόνωση, ὅπου καθόλου γέλιο, οὔτε πλῆθος βιωτικῶν πραγμάτων, ὅπου κυριαρχεῖ νηστεία, ὅπου ὕπνος κάτω στὸ χῶμα, ὅπου ὅλα εἶναι καθαρὰ ἀπὸ κνίσσα, αἵματα, ἀπὸ θόρυβο, ἀπὸ ταραχή, ἀπὸ πολυκοσμία.

Εἶναι λιμάνι γαλήνιο. Εἶναι σὰν τοὺς φάρους ποὺ εἶναι τοποθετημένοι στὸ λιμάνι καὶ φωτίζουν ἀπὸ ψηλὰ αὐτοὺς ποὺ ἔρχονται ἀπὸ μακριὰ καὶ προσελκύουν ὅλους πρὸς τὴ γαλήνη τους, χωρὶς νὰ ἀφήνουν νὰ ναυαγοῦν αὐτοὶ ποὺ τοὺς βλέπουν, χωρὶς νὰ ἀφήνουν νὰ ζοῦν στὸ σκοτάδι ἐκείνους ποὺ ἔχουν ἐκεῖ στραμμένα τὰ βλέμματά τους. Πήγαινε σ' αὐτοὺς, δεῖξε φιλοφροσύνη, πλησίασε, ἄγγιξε πόδια ἁγίων· εἶναι πολὺ πιὸ τιμητικὸ νὰ ἀγγίξεις τὰ πόδια ἐκείνων παρὰ τὸ κεφάλι ἄλλων. Γιατί πές μου, ἂν ὁρισμένοι πιάνουν τὰ πόδια τῶν ἀγαλμάτων, ἐπειδὴ ἀποτυπώνουν τέλεια τὸ βασιλιά, σὺ αὐτὸν ποὺ ἔχει τὸν ἴδιο τὸ Χριστὸ μέσα του, δὲ θὰ τὸν πιάσεις ἀπὸ τὰ πόδια γιὰ νὰ σωθεῖς; Ἅγια εἶναι τὰ πόδια, ἔστω κι ἂν εἶναι εὐτελή, ἐνῶ τῶν βέβηλων ἀνθρώπων δὲν εἶναι τίμιο οὔτε τὸ κεφάλι• γιατί τὰ πόδια ἁγίων κατόρθωσαν μεγάλα πράγματα. Γι' αὐτὸ καὶ τιμωροῦν, ὅταν τινάξουν τὴ σκόνη ἀπὸ πάνω τους. Ὅταν βρίσκεται ἅγιος κοντά μας, καθόλου νὰ μὴ ντρεπόμαστε νὰ κάνουμε τὰ ἴδια. Καὶ ἅγιοι εἶναι ὅλοι ὅσοι ἔχουν ὀρθὴ πίστη καὶ ζωή. Κι ἂν ἀκόμα δὲν κάνουν θαύματα, κι ἂν ἀκόμα δὲ διώχνουν δαιμόνια, εἶναι ἅγιοι.

Πήγαινε στὶς σκηνὲς τῶν ἁγίων· ὅπως ἀπὸ τὴ γῆ στὸν οὐρανό, ἔτσι εἶναι ὅταν καταφύγεις σὲ μοναστήρι ἁγίου ἀνθρώπου. Δὲ βλέπεις ἐκεῖ αὐτὰ ποὺ βλέπεις στὸ σπίτι- ἡ συνοδεία ἐκείνη εἶναι καθαρὴ ἀπὸ ὅλα• ὑπάρχει πολλὴ σιωπὴ καὶ ἡσυχία· δὲν ἰσχύει ἐκεῖ τὸ δικό μου καὶ τὸ δικό σου. Ἂν μείνεις καὶ μία ἡμέρα μόνο ἢ καὶ δεύτερη, τότε περισσότερο θὰ αἰσθανθεῖς τὴν εὐχαρίστηση. Ξημερώνει, ἢ καλύτερα λάλησε ὁ πετεινὸς πρὶν ἀπὸ τὸ ξημέρωμα, καὶ δὲ συμβαίνει, ὅπως στὰ σπίτια, ὅπου ροχαλίζουν οἰ ὑπηρέτες, οἰ πόρτες εἶναι κλειστές, ὅλοι καθὼς κοιμοῦνται μοιάζουν σὰν νεκροί, ὁ ἁμαξηλάτης χτυπᾶ τὰ κουδούνια. Ἐκεῖ δὲ συμβαίνει τίποτε τέτοιο, ἀλλὰ ἀμέσως ὅλοι σηκώνονται μὲ εὐλάβεια, ἀποδιώχνοντας τὸν ὕπνο, ὅταν ὁ ἡγούμενος τοὺς ξυπνήσει, καὶ ἀφοῦ σχηματίσουν ἅγιο χορὸ καὶ σηκώσουν ἀμέσως τὰ χέρια, ψάλλουν τοὺς ἱεροὺς ὕμνους. Δὲν εἶναι βέβαια ὅπως ἐμεῖς ποὺ χρειαζόμαστε πολλὲς ὧρες γιὰ ν' ἀποτινάξουμε ἀπὸ πάνω μας τὸν ὕπνο καὶ τὸ βάρος τοῦ κεφαλιοῦ. Γιατί ἐμεῖς μόλις ξυπνήσουμε, καθόμαστε στὸ κρεβάτι καὶ τεντώνουμε τὰ μέλη μας γιὰ πολλὴ ὥρα, πηγαίνουμε γιὰ ἀνάγκη, ἔπειτα νίβουμε τὸ πρόσωπο, ντυνόμαστε καὶ ξοδεύεται πολὺς χρόνος.

Ἐκεῖ ὅμως τίποτε παρόμοιο δὲ συμβαίνει• κανένας δὲ φωνάζει κάποιο ὑπηρέτη, γιατί ὁ καθένας ἐπαρκεῖ γιὰ τὸν ἑαυτό του· δὲ χρειάζεται πολλὰ ἐνδύματα, οὔτε ἔχει ἀνάγκη νὰ ἀποδιώξει τὸν ὕπνο, ἀλλά, μόλις ἀνοίγει τὰ μάτια, μοιάζει μ' ἐκεῖνον ποὺ ἔμεινε ἄγρυπνος γιὰ πολὺ χρόνο, ἐπειδὴ ἀσκεῖται στὴ νήψη. Γιατί, ὅταν ἡ καρδιά, χωρὶς νὰ ἔχει γίνει βαριὰ ἀπὸ τὸ φαγητό, πέφτει νὰ κοιμηθεῖ, δὲ χρειάζεται πολὺ χρόνο γιὰ νὰ ξυπνήσει, ἀλλὰ ἀμέσως βρίσκεται σὲ νηφαλιότητα. Τὰ χέρια εἶναι πάντοτε καθαρὰ• γιατί καὶ ὁ ὕπνος εἶναι κόσμιος• κανένας δὲν ἀκούει ἐκεῖ ροχαλητά, οὔτε ἀναστεναγμούς, οὔτε βλέπει κανέναν νὰ τινάζεται στὸν ὕπνο, οὔτε νὰ ξεγυμνώνεται, ἀλλὰ κοιμοῦνται ξαπλωμένοι πιὸ κόσμια ἀπό τους ξυπνητούς. Ὅλα αὐτὰ συμβαίνουν, γιατί ὑπάρχει εὐταξία στὴν ψυχή. Πραγματικὰ αὐτοὶ εἶναι ἅγιοι καὶ εἶναι ἄγγελοι ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους. Καὶ μὴν ἐκπλήττεσαι ἀκούοντας αὐτά. Γιατί ὁ πολὺς φόβος ποὺ αἰσθάνονται γιὰ τὸ Θεό, δὲν τοὺς ἀφήνει νὰ βυθιστοῦν στὸν ὕπνο καὶ νὰ καταδυθεῖ ἡ διάνοιά τους ἐκεῖ, ἀλλὰ ὁ ὕπνος ἔρχεται ἐλαφρά, γιὰ νὰ τοὺς ἀναπαύσει μόνο. Καὶ ἀφοῦ τέτοιος εἶναι ὁ ὕπνος τους, κατ' ἀνάγκην τέτοια εἶναι καὶ τὰ ὄνειρά τους χωρὶς φαντασίες καὶ φοβερὰ τέρατα. Ἀλλά, ὅπως ἀκριβῶς εἶπα, μόλις λαλήσει ὁ πετεινὸς καὶ ἀμέσως ἔρθει ὁ προϊστάμενος καὶ ἀκουμπήσει ἁπλῶς μὲ τὸ πόδι αὐτὸν ποὺ κοιμᾶται, ὅλους ἀμέσως τοὺς σηκώνει. Γιατί ἐκεῖ δὲν εἶναι ἐπιτρεπτὸ νὰ κοιμοῦνται γυμνοί.

Ἔπειτα ἀφοῦ σηκωθοῦν, ἀμέσως στέκονται καὶ ψάλλουν ὕμνους προφητικοὺς πολὺ ἁρμονικὰ καὶ μὲ ὡραῖες μελωδίες. Οὔτε κιθάρα, οὔτε φλογέρες, οὔτε κανένα ἄλλο μουσικὸ ὄργανο ἀφήνει φωνὴ τέτοια ποὺ μπορεῖς ν' ἀκούσεις μέσα στὴ βαθιὰ ἡσυχία καὶ στὴν ἐρημιά, ὅταν ψάλλουν ἐκεῖνοι οἱ ἅγιοι. Καὶ αὐτὰ τὰ ἄσματα εἶναι κατάλληλα καὶ γεμάτα ἀπὸ ἀγάπη γιὰ τὸ Θεό. «Ἐν ταῖς νυξὶ» λέει, «ἐπάρατε τὰς χεῖρας ὑμῶν πρὸς τὸν Θεὸν» (2)• καὶ πάλι: «ἐκ νυκτὸς ὀρθρίζει τὸ πνεῦμά μου πρὸς σὲ ὁ Θεός, διότι φῶς τὰ προστάγματά σου ἐπὶ τῆς γῆς» . Καὶ τὰ ἄσματα τοῦ Δαβὶδ ποὺ προξενοῦν πολλὲς πηγὲς δακρύων. Γιατί ὅταν ψάλλει λέγοντας: «ἐκοπίασα ἐν τῷ στεναγμῷ μου, λούσω καθ' ἑκάστην νύκτα τὴν κλίνην μου, ἐν δάκρυσί μου τὴν στρωμνήν μου βρέξω» (3). Καὶ πάλι, «ὅτι σποδὸν ὡσεὶ ἄρτον ἔφαγον»(4)• καὶ πάλι, «τί ἐστιν ἄνθρωπος, ὅτι μιμνήσκῃ αὐτοῦ;»(5). «Ἄνθρωπος ματαιότητι ὡμοιώθη, καὶ αἱ ἡμέραι ἡμῶν ὡσεὶ σκιὰ παράγουσι» (6)• καί, «μὴ φοβοῦ, ὅταν πλουτήσῃ ἄνθρωπος, καὶ ὅταν πληθυνθῆ ἡ δόξα τοῦ οἴκου αὐτοῦ» (7)· καὶ πάλι, «ὁ κατοικίζων μονοτρόπους ἐν οἴκῳ»(8), καί, «ἑπτάκις τῆς ἡμέρας ᾔνεσά σε ἐπὶ τὰ κρίματα τῆς δικαιοσύνης σου»(9) • καὶ πάλι, «μεσονύκτιον ἐξηγειρόμην τοῦ ἐξομολογεῖσθαί σοι ἐπὶ τὰ κρίματα τῆς δικαιοσύνης σου»(10)• καί, «ὁ Θεὸς λυτρώσεται τὴν ψυχήν μου ἐκ χειρὸς ᾅδου»(11)• καί, «ἐὰν πορευθῶ ἐν μέσῳ σκιᾶς θανάτου, οὐ φοβηθήσομαι κακά, ὅτι σὺ μετ' ἐμοῦ εἶ»(12)· καὶ πάλι, «οὐ φοβηθήσομαι ἀπὸ φόβου νυκτερινοῦ, ἀπὸ βέλους πετομένου ἡμέρας, ἀπὸ πράγματος ἐν σκότει διαπορευομένου, ἀπὸ συμπτώματος καὶ δαιμονίου μεσημβρινοῦ»(13)• καὶ πάλι, «ἐλογίσθημεν, ὡς πρόβατα σφαγῆς»(14), ὅλα αὐτὰ δείχνουν τὴ φλογερὴ ἀγάπη τους γιὰ τὸ Θεό.

Ὅταν πάλι οἱ μοναχοὶ ψάλλουν μαζὶ μὲ τοὺς ἀγγέλους (γιατί τότε ψάλλουν καὶ οἰ ἄγγελοι) λέγοντας: «αἰνεῖτε τὸν Κύριον ἐκ τῶν οὐρανῶν»(15), ἐνῶ ἐμεῖς χασμουριόμαστε, ξυνόμαστε, ροχαλίζουμε, ἢ καὶ ἁπλῶς εἴμαστε ξαπλωμένοι καὶ σκεφτόμαστε μύριες ἀπάτες, εἶναι δυνατὸ ἐκεῖνοι νὰ ξοδεύουν σ' αὐτὰ ὅλη τὴ νύχτα, καὶ κατὰ τὸ ξημέρωμα ἀναπαύονται πλέον. Κι ὅταν ἐμεῖς ἀρχίζουμε τὴ δουλειά, γιὰ ἐκείνους εἶναι καιρὸς ν' ἀναπαυτοῦν. Ὅταν ξημερώσει, καθένας ἀπό μᾶς καλεῖ τὸν ἄλλο καὶ τοῦ δίνει λογαριασμὸ γιὰ τὰ ἔξοδα, πηγαίνει στὴν ἀγορά, παρουσιάζεται στὸν ἄρχοντα, τρέμει, φοβᾶται τὶς τιμωρίες, ἄλλος πηγαίνει στὴ σκηνή, ἄλλος στὸ ἐπάγγελμά του. Ἐκεῖνοι πάλι, ἀφοῦ ἔψαλαν τὶς ἑωθινὲς προσευχὲς καὶ τοὺς ὕμνους, ἐπιστρέφουν στὴν ἀνάγνωση τῶν Γραφῶν. Ὑπάρχουν καὶ μερικοὶ ποὺ ἔχουν μάθει νὰ γράφουν καὶ βιβλία. Ὁ καθένας ἔχει ἕνα ξεχωριστὸ οἴκημα καὶ ἀσκεῖ ἀδιάκοπα τὴν ἡσυχία καὶ κανένας δὲ φλυαρεῖ, κανένας δὲ λέει τίποτε.

Ἔπειτα διαβάζουν τὴν τρίτη, τὴν ἕκτη, καὶ τὴν ἐνάτη ὥρα καὶ τὴν ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ καί, ἔχοντας χωρίσει τὴν ἡμερα σὲ τέσσερα μέρη ποὺ τὸ καθένα εἶναι γεμάτο μὲ ψαλμωδίες, δοξολογοῦν μὲ ὕμνους τὸ Θεό. Καὶ ἐνῶ ὅλοι οἱ ἄλλοι τρῶνε, γελοῦν, παίζουν, εἶναι ἕτοιμοι νὰ σκάσουν ἀπὸ τὴ γαστριμαργία, αὐτοὶ ἀφοσιώνονται στοὺς ὕμνους. Πουθενὰ δὲν ὑπάρχει καιρὸς γιὰ τραπέζι, οὔτε γιὰ τὰ αἰσθητὰ αὐτά. Πάλι μετὰ τὸ φαγητὸ ἐπιδίδονται στὰ ἴδια, ἀφοῦ πιὸ πρὶν κοιμηθοῦν. Οἱ κοσμικοὶ λοιπὸν κοιμοῦνται καὶ τὴν ἡμέρα. Ἐκεῖνοι ἀγρυπνοῦν καὶ τὴ νύχτα. Πραγματικὰ εἶναι υἱοὶ φωτός. Ἔπειτα οἱ κοσμικοί, ἔχοντας καταναλώσει τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς ἡμέρας στὸν ὕπνο, βαδίζουν βαριά, ἐνῶ αὐτοὶ ἀκόμα παραμένουν νηφάλιοι, μένοντας νηστικοὶ ὡς ἀργὰ καὶ ἀφοσιωμένοι στοὺς ὕμνους. Κι ὅταν πάλι φτάσει τὸ βράδυ, οἱ κοσμικοὶ τρέχουν σὲ λουτρὰ καὶ σὲ ἀνέσεις, ἐνῶ ἐκεῖνοι ἀφοῦ ἀπαλλάξουν τὸν ἑαυτό τους ἀπό τοὺς κόπους, τότε κάθονται στὸ τραπέζι χωρὶς νὰ ξεσηκώνουν πλῆθος ὑπηρετῶν, οὔτε νὰ τριγυρνοῦν στὸ σπίτι, οὔτε νὰ θορυβοῦν, οὔτε νὰ παραθέτουν πολλὰ φαγητά, οὔτε γεμάτα ἀπὸ κνίσσα, ἄλλα ἄλλοι τρῶνε μόνο ψωμὶ καὶ ἁλάτι, ἄλλοι προσθέτουν καὶ λάδι, ἄλλοι πάλι, ὅσοι εἶναι ἀσθενέστεροι, τρῶνε καὶ λαχανικὰ καὶ ὄσπρια.

Ἔπειτα, ἀφοῦ καθίσουν λίγο, ἢ καλύτερα, ἀφοῦ κατακλείσουν τὰ πάντα μὲ ὕμνους, ἀναπαύεται ὁ καθένας πάνω σὲ ἀχυρενίο στρῶμα ποὺ εἶναι φτιαγμένο μόνο γιὰ ἀνάπαυση καὶ ὄχι γιὰ ἀπόλαυση. Δὲν ὑπάρχει ἐκεῖ φόβος ἀρχόντων, δὲν ὑπάρχει ἀφροσύνη κυρίων, δὲν ὑπάρχει ὁ φόβος τῶν δούλων, δὲν ὑπάρχει θόρυβος γυναικῶν, δὲν ὑπάρχει φασαρία παιδιῶν, δὲν ὑπάρχει πλῆθος κιβωτίων, οὔτε περιττὴ ἀποθήκευση ρούχων, οὔτε χρυσάφι, οὔτε ἄργυρος• δὲν ὑπάρχουν ἐκεῖ φυλακὲς καὶ προφυλακές, δὲν ὑπάρχει ἀποθήκη, οὔτε τίποτα παρόμοιο, ἀλλὰ ὅλα εἶναι γεμάτα ἀπὸ προσευχή, ὅλα ἀπὸ ὕμνους, ὅλα ἀπὸ εὐωδία πνευματική. Τίποτα σαρκικὸ δὲν ὑπάρχει ἐκεῖ. Δὲ φοβοῦνται ἐφόδους τῶν ληστῶν, γιατί δὲν ἔχουν κάτι νὰ χάσουν. Δὲν ὑπάρχουν χρήματα, μόνο σῶμα καὶ ψυχὴ ὑπάρχει-ἂν αὐτὴν ἀφαιρέσουν, δὲν τοὺς ζημιώνουν, ἀλλὰ τοὺς ὠφελοῦν. Γιατί λέγει: «Ἐμοὶ τὸ ζῆν Χριστός, καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος»(16). Ἐλευθέρωσαν τοὺς ἑαυτούς τους ἀπὸ ὅλα τὰ δεσμά. Πράγματι ἐπικρατεῖ «φωνὴ ἀγαλλιάσεως ἐν σκηναῖς δικαίων»(17).

Ἐκεῖ δὲν εἶναι δυνατὸ ν' ἀκούσεις ποτὲ θρήνους, οὔτε ὀδυρμούς. Ἡ κατοικία τους εἶναι καθαρὴ ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἀηδίες, καθαρὴ ἀπὸ αὐτὴ τὴν κραυγή. Πεθαίνουν βέβαια καὶ ἀνάμεσα τους• γιατί δὲν εἶναι ἀθάνατοι στὸ σῶμα• ἀλλὰ δὲ λογαριάζουν θάνατο τὸ θάνατο. Συνοδεύουν στὸν τάφο τοὺς νεκροὺς μὲ ὕμνους• αὐτὸ τὸ ὀνομάζουν προπομπὴ ὄχι κηδεία. Κι ἂν ἀνακοινωθεῖ ὅτι ὁ τάδε πέθανε, εἶναι μεγάλη ἀγαλλίαση, μεγάλη ἡ εὐχαρίστηση ἢ καλύτερα οὔτε τολμᾶ νὰ πεῖ κανεὶς ὅτι ὁ τάδε πέθανε, ἀλλὰ ὁ τάδε ἔχει τελειωθεῖ. Ἔπειτα ἀκολουθεῖ εὐχαριστία, δόξα πολλή, εὐφροσύνη, κι ὁ καθένας εὔχεται νὰ ἔχει τέτοιο τέλος, ἔτσι νὰ τελειώσει αὐτὸν τὸν ἀγώνα, ν' ἀναπαυτεῖ ἀπό τοὺς κόπους καὶ τοὺς ἀγῶνες, νὰ δεῖ τὸ Χριστό. Κι ἄν ἀρρωστήσει κάποιος δὲν ὑπάρχουν οὔτε δάκρυα, οὔτε θρῆνοι, ἀλλὰ προσευχὲς πάλι. Πολλὲς φορὲς τὸν ἄρρωστο τὸν θεράπευσε ἡ πίστη μόνο καὶ ὄχι τὰ χέρια τῶν γιατρῶν. Καὶ ἂν χρειαστεῖ γιατρό, καὶ σ' αὐτὸ ἡ περίσκεψη εἶναι πολλή, πολλὴ καὶ ἡ καρτερία. Δὲν παραβρίσκεται γυναίκα ποὺ θρηνεῖ λύνοντας τὰ μαλλιά της, οὔτε παιδιὰ ποὺ κλαῖνε γιὰ τὴν ὀρφάνια ποὺ θ' ἀκολουθήσει, οὔτε ὑπηρέτες ποὺ παρακαλοῦν αὐτὸν ποὺ ξεψυχάει νὰ τοὺς ἐμπιστευτεῖ σὲ κάποιον μὲ ἀσφάλεια, ἀλλὰ ἡ ψυχή, ἀπαλλαγμένη ἀπὸ ὅλα αὐτά, σ' ἕνα μόνο στοχεύει στὴν ἔσχατη ἀναπνοή, πῶς νὰ φύγει ἀγαπητὴ στὸ Θεό. Κι ἂν συμβεῖ κάποια ἀρρώστια, δὲ συμβαίνει ἀπὸ γαστριμαργία, οὔτε ἀπὸ βάρος τοῦ κεφαλιοῦ, ἀλλὰ κι αὐτὲς οἱ αἰτίες τῶν ἀσθενειῶν εἶναι ἀφορμὲς γιὰ ἐπαίνους καὶ ὄχι γιὰ κατηγορίες, ὅπως αὐτὲς τῶν κοσμικῶν. Διότι ἡ ἐπίταση τῆς ἀγρυπνίας ἢ τῆς νηστείας ἢ κάτι τέτοιο προξενεῖ τὶς ἀρρώστιες, καὶ γι' αὐτὸ καὶ θεραπεύονται εὔκολα• ἀρκεῖ νὰ μὴν κοπιάσουν μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, γιὰ νὰ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ ὅλα τὰ δεινά.

Ο περί βλασφημίας λόγος του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και το σχόλιο του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου alopsis

«Επειδή τώρα σας ωμίλησα περί βλασφημίας, θέλω να ζητήσω από όλους σας μίαν χάριν αντί της διαλέξεως και της ομιλίας ταύτης, και αυτή είναι να σωφρονήσετε, προς χάριν μου, τους ανθρώπους που βλασφημούν εις την πόλιν. Και αν ακούσης κάποιον εις τον δρόμον ή εις το μέσον τής αγοράς να βλασφημή τον Θεόν, πλησίασε, επίπληξέ τον, και αν πρέπει να τον δείρης, μη διστάσης· ράπισέ τον εις το πρόσωπον, σύντριψέ του το στόμα, και αγίασε το χέρι σου δια της πληγής που θα του δώσης, και αν σε καταγγείλουν μερικοί και σε σύρουν εις το δικαστήριον, να τους ακολουθήσης· και αν από το δικαστικόν βήμα σου ζητήση ο δικα­στής ευθύνας να ειπής με θάρρος, ότι εβλασφήμησε τον βα­σιλέα των αγγέλων. Διότι εάν πρέπει να τιμωρούνται αυτοι που βλασφημούν τον επίγειον βασιλέα, πολύ περισσότερον πρέπει να τιμωρούνται εκείνοι που βλασφημούν Εκείνον.

Το έγκλημα τούτο είναι κοινόν και το αδίκημα δημόσιον και δι’ αυτό είναι δικαίωμα καθενός που θέλει να τους τιμωρή· ας μάθουν και οι Ιουδαίοι και οι ειδωλολάτραι ότι οι Χριστιανοί είναι σωτήρες τής πόλεως και κηδεμόνες και προστάται και διδάσκαλοι αυτής, ας μάθουν αυτό και οι ακόλαστοι και διεφθαρμένοι, και ότι πρέπει να φοβούνται τους δούλους τού Θεού, ώστε αν κάποτε θελήσουν να εκστομίσουν τέτοια λόγια, να βλέπη ο ένας τον άλλον παντού και να τρέμουν τας σκιάς, και να αγωνιούν μήπως ο Χριστιανός τούς ακούση και ορμήση εναντίον τους και τους τιμωρήση. Δεν ήκουσες τί έκαμεν ο Ιωάννης; Είδεν άνθρωπον τύραννον να ανατρέπη τους περί γάμου νόμους, και με θάρρος εις το μέσον τής αγοράς είπε· «δεν σου επιτρέπεται να έχης ως σύζυγον την γυναίκα τού αδελφού σου Φιλίππου». Εγώ όμως δεν σε ωδήγησα ενώπιον βασιλέως, ούτε ενώπιον δικαστού, ούτε διά παρανόμους γάμους, ούτε δι’ εξύβρισιν των συνανθρώ­πων σου, αλλά διά υβριστικήν συμπεριφοράν εις τον Δεσπό­την· έχω την αξίωσιν να σωφρονίσης τον συνάνθρωπόν σου.

Άραγε εάν σου έλεγα να τιμωρής και να διορθώνης τους βασιλείς και τους δικαστάς όταν παρανομούν, δεν θα έλεγες ότι πάσχω από τρέλλαν; Και όμως ο Ιωάννης αυτό έκαμε· Και έτσι εδείχθη ότι δεν είναι έξω από τα καθήκοντά μας. Τώρα δε τουλάχιστον τον ομόδουλον και ομότιμόν σου αν παραστή ανάγκη να πεθάνης, σωφρονίζων τον αδελφόν σου, να μη διστάσης να το κάμης, διότι έτσι θα γίνης μάρτυς του καθήκοντος· διότι και ο Ιωάννης έγινε μάρτυς. Αν και δεν εθυσιάσθη ούτε διετάχθη να προσκυνήση είδωλον, αλλά χά­ριν των ιερών νόμων που υβρίζοντο απετμήθη την κεφα­λήν· και συ λοιπόν να αγωνισθής μέχρι θανάτου υπέρ της αληθείας και ο Κύριος θα πολεμήση δι’ εσέ.

Και μη μου ειπής τον ψυχρόν τούτον λόγον, τί με ενδιαφέρει; δεν έχω καμμίαν σχέσιν με αυτόν. Μόνον με τον διάβολον δεν έχομεν καμμίαν σχέσιν, με τους ανθρώπους δε όλους έχομεν πολλά κοινά. Διότι έχουν την ιδίαν φύσιν με εμάς, κατοικούν την ιδίαν γην, και τρέφονται με τας ιδίας τροφάς, έχουν τον ίδιον Δεσπότην, έλαβον τους ιδίους νό­μους και προορίζονται να απολαύσουν τα ίδια αγαθά με ε­μάς. Ας μη λέγωμεν λοιπόν ότι δεν έχομεν τίποτε κοινόν προς αυτούς· διότι αυτή, είναι σατανική φωνή και δείχνει απανθρωπίαν διαβολικήν· ας μη λέγωμεν λοιπόν αυτά και ας δείξωμεν ενδιαφέρον που αρμόζει εις αδελφούς.

Σας διαβεβαιώ δε τούτο με πάσαν ακρίβειαν, και σας εγγυώμαι ότι εάν όλοι εσείς εδώ ηθέλατε να διαμοιράσετε την πόλιν εις τομείς και ενδιαφερθήτε δια την σωτηρίαν των κατοίκων της, γρήγορα ολόκληρη η πόλις θα διορθωθή. Καίτοι εδώ υπάρχει το ελάχιστον μέρος τής πόλεως κατά το πλήθος, το σημαντικώτερον όμως ως προς την ευσέβειαν. Ας διαμοιράσωμεν λοιπόν την σωτηρίαν των αδελφών μας· είναι ικανός ένας άνθρωπος γεμάτος από ζήλον να διορθώση ολόκληρον πόλιν. Όταν δε δεν είναι ένας, ούτε δύο και τρεις, αλλά τόσον μεγάλο πλήθος που ημπορεί να ασχοληθή με την φροντίδα των παραμελημένων πνευματικώς, τότε αντιλαμβάνομαι ότι όχι από άλλην αιτίαν, ούτε από αδυναμίαν αυτών, αλλά από την ιδικήν μας αδιαφορίαν οι περισ­σότεροι των Χριστιανών καταβάλλονται και καταστρέφονται πνευματικώς. Διότι δεν είναι άτοπον, όταν ίδωμεν εις την αγοράν συμπλοκήν ανθρώπων να τρέχωμεν να συμφιλιώνωμεν τους διαπληκτιζομένους· και διατί αναφέρω συμπλο­κήν ανθρώπων; Εάν ίδωμεν κάποιον όνον να έχη πέσει, όλοι τρέχομεν να τον βοηθήσωμεν να σηκωθή· διά δε τους αδελφούς μας που χάνονται θα αδιαφορούμεν;

Με όνον ομοιάζει ο βλάσφημος, που έπεσε, διότι δεν ημπορούσε να βαστάση το φορτίον τού θυμού του· πλησίασε και σήκωσέ τον και δια των λόγων και δια των έργων, και με επιείκειαν και με σφοδρότητα, ας είναι ποικίλον το φάρμακον της θεραπείας· και αν έτσι τακτοποιώμεν τα ζητήματά μας, και φροντίζωμεν διά την σωτηρίαν τών πλησίον, γρήγορα και εις αυτούς ακόμη που θα διορθώσουν τον εαυτόν τους διά των ενεργειών μας θα είμεθα ποθητοί και αξιαγάπητοι· και το σπουδαιότερον όλων θα απολαύσωμεν τα αγαθά που μας έχουν ετοιμασθή, των οποίων είθε όλοι να επιτύχωμεν διά της χάριτος και φιλανθρωπίας του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, μετά του οποίου εις τον Πατέρα συγχρόνως και το άγιον Πνεύμα ανήκει δόξα, κράτος, τιμή, και τώρα και πάντοτε και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.»


(Από την α’ ομιλία ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ, ΕΠΕ τ. 31, σελ. 623-627, Εκδόσεις «Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς».)

***

«…Τους ανά την πόλιν βλασφήμους να τιμωρήτε και να σωφρονίζετε, τους υ­βρίζοντας τον Θεόν και εμφανιζομένους προς αυτόν, ως να είναι μεθυσμένοι, να εμποδίζετε να κάνουν τούτο. Δεν νομίζω ότι αυτά τότε τα είπα εξ ιδικής μου εμπνεύσεως, αλλά ο Θεός που προγνωρίζει τα μέλλοντα, έβαλεν εις την διάνοιάν μου τους λόγους τούτους, διά να μας προστατεύση· διότι εάν ετιμωρούσαμεν εκείνους που τολμούν να κάνουν τοιαύτα έργα, δεν θα συνέβαινον εις την πόλιν μας όσα συνέβησαν. Πόσον προτιμότερον θα ήτο, σωφρονίζοντες και τιμωρούντες αυτούς, να πάθωμεν κάτι κακόν, εάν το επέβαλλεν η ανάγκη, πράγμα που θα μας εξασφάλιζε και μαρτυρικόν στέφανον, παρά να φοβούμεθα τώρα, και να τρέμωμεν και να περιμένωμεν τον θάνατον ένεκα της αμαρτίας εκείνων; Ιδού το αμάρτημα έγινεν από ολίγους, και το έγκλημα τώρα γίνεται κοινόν· ιδού εξ αιτίας εκείνων όλοι τώρα φοβούμεθα και υφιστάμεθα εμείς τας τιμωρίας δι’ όσα εκείνοι απετόλμησαν. Εάν δε τους προελαμβάνομεν και τους εξεδιώκομεν από την πόλιν, και τους εσωφρονίζομεν, και εθεραπεύαμεν το άρρωστον μέλος, δεν θα εδοκιμάζομεν τώρα τον φόβον αυτόν. Γνωρίζω ότι το ήθος τής πόλεως από αρχαιοτάτων χρόνων είναι εκείνο που αρμόζει εις ελευθέρους ανθρώπους, και ότι μερικοί ξένοι και όχι ξεδιαλεγμένοι άνθρωποι, αχρείοι και κακοποιοί, που έχουν απελπισθή διά την σωτηρίαν των ετόλμησαν να κάμουν αυτά που έκαμαν. Διά τούτο δεν έπαυσα πάντοτε να φωνάζω και να διαμαρτύρωμαι λέγων· ας τιμωρήσωμεν την μανίαν τών βλασφημούντων, ας σωφρονίσωμεν την διάνοιάν των, και ας φροντίσωμεν διά την σω­τηρίαν των και αν χρειασθή να αποθάνωμεν διά την πράξιν μας αυτήν, θα μας αποφέρη μεγάλο κέρδος η πράξις μας αυτή· ας μη αδιαφορούμεν όταν βλέπωμεν να υβρίζεται ο κοινός Δεσπότης. Η αδιαφορία αυτή θα φέρη μεγάλο κα­κόν εις την πόλιν».

(Από την β’ ομιλία ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ, ΕΠΕ τ. 31, σελ. 641-643, Εκδόσεις «Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς».)

Σχόλιο του Αγ. Νικοδήμου στον ΚΖ’ Ιερό Κανόνα των Αγίων Αποστόλων, με αναφορά στην παραπάνω θέση του Αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου περί βλασφημίας, αλλά και στην ενέργεια του Ιησού Χριστού να εκβάλει τους εμπόρους από τον οίκο του Πατρός Του

ΙΕΡΟΝ ΠΗΔΑΛΙΟΝ, έκδοσις 1886, σελ. 35:

«Είπα δε ότι δεν πρέπει να δαίρνουσιν οι ιερωμένοι τους αμαρτάνοντας εις αυτούς, διατί εκείνους οπού αμαρτάνουσιν εις τα θεία, και εις τον Θεόν, και μήτε με νουθεσίας μήτε με επιτίμια σωφρονίζονται, ημπορούν να τους σωφρονίζουν ιερωμένους όντας, ή λαϊκούς, με της εξωτερικής εξουσίας την δύναμην, κατά τον ε’ Αντιοχ. και τον ος’. πβ’. πγ’. ςθ’. ρ’. ρς’. ρξ’. Καρθαγέν. και τον θ’. της α’. και β’. επειδή τότε δεν φαίνονται να εκδικούσι πλέον τον εαυτόν τους, αλλά τον Θεόν οπού ατιμάζεται και υβρίζεται. Όθεν και ο Κύριος ο τους εις αυτόν αμαρτάνοντας μήτε κτυπών μήτε λοιδορών, έκαμε φραγγέλιον από σχοινίον, και κτυπώντας εξέβαλε τους πραγματευτάς και σαράφιδας από το ιερόν, διατί ημάρτανον εις τον Θεόν, και τον οίκον τού πατρός του έκαμναν σπήλαιον ληστών και οίκον εμπορίου. Πρέπει όμως να στοχασθώμεν, ότι, αγκαλά και οι εξηγηταί των κανόνων, Ζωναράς και Βαλσαμών, αλλά δη και ο Βουλγαρίας Θεοφύλακτος, εν τη ερμηνεία του κατά Ιωάννην, λέγουσιν, ότι ο Κύριος εκτύπησε τους εν τω ιερώ πραγματευομένους, με όλον τούτο και οι δ’. Ευαγγελισταί, οπού διηγούνται την υπόθεσιν ταύτην, δεν γράφουσιν ότι εκτύπησεν, αλλά μόνον ότι εξέβαλε αυτούς. Όθεν και ο μέγας Βασίλειος (όρα κατά πλάτος ομιλ. μ’.) λέγει ότι μόνοις τοις περί το ιερόν πωλούσι και αγοράζουσι την μάστιγα επανετοίνατο. Οπού θέλει να ειπή΄ ότι εσύκωσε μεν κατ’ επάνω αυτών το φραγγέλιον και εφοβέρισε να τους κτυπήση, ουχί δε και ότι τους εκτύπησε. Και τούτον τον λόγον φαίνεται και ο Χρυσόστομος, ότι θέλει να σωφρονίζωνται οι βλάσφημοι με πληγαίς ως εις Θεόν αμαρτάνοντες. Διότι λέγει (ομιλ. α’ ανδριάντ.). «Ανίσως και ακούσας τινός να βλασφημή τον Θεόν μέσα εις το παζάρι, ή εις το δίστρατον, πλησίασε κοντά, και έλεγξαί τον διά την βλασφημίαν του. Αν δε και κάμη χρεία να τον κτυπήσης, κτύπησέ τον». Όρα ότι δεν λέγει ο άγιος αποφασιστικά να κτυπά τινάς τον βλάσφημον, αλλά με υπόθεσιν και κεκολασμένως, αν κάμη χρεία. Και τούτο δε σημείωσαι, ότι, αν και ο άγιος λέγη τούτο εκ περιουσίας, πλην αυτός ο τούτο λέγων, ποτέ δεν έκαμε παρόμοιον πράγμα. ...».

Η ψυχή μετά τον θάνατο” (Ανάλυση του λόγου περί θανάτου του Αγίου Ιωάννου Μαξίμοβιτς)

Φωτό:deveghepatriei.wordpress.com –

Από το βιβλίο του π. Σεραφείμ Ρόουζ

Οι πρώτες δύο ημέρες μετά το θάνατο

Για διάστημα δύο ημερών η ψυχή απολαύει σχετικής ελευθερίας και έχει δυνατότητα να επισκεφθεί τόπους που της ήτα προσφιλείς στο παρελθόν, αλλά την Τρίτη ημέρα μετακινείται σε άλλες σφαίρες.

Εδώ ο Αρχιεπίσκοπος Ιωάννης απλώς επαναλαμβάνει τη διδασκαλία που η Εκκλησία ήδη γνωρίζει από τον 4ο αιώνα, όταν ο άγγελος που συνόδευσε τον Αγ. Μακάριο Αλεξανδρείας στην έρημο, του είπε, θέλοντας να ερμηνεύσει την επιμνημόσυνη δέηση της Εκκλησίας για τους νεκρούς την Τρίτη ημέρα μετά θάνατο: «Όταν γίνεται η προσφορά της αναίμακτης θυσίας (μνημόσυνο στη θεία λειτουργία) στην Εκκλησία την τρίτη ημέρα, η ψυχή του κεκοιμημένου δέχεται από τον φύλακα άγγελο της ανακούφιση για τη λύπη που αισθάνεται λόγω του χωρισμού της από το σώμα… Στο διάστημα των δύο πρώτων ημερών επιτρέπεται στην ψυχή να περιπλανηθεί στον κόσμο, οπουδήποτε εκείνη επιθυμεί, με τη συντροφιά των αγγέλων που τη συνοδεύουν. Ως εκ τούτου η ψυχή, επειδή αγαπά το σώμα, μερικές φορές περιφέρεται στο οίκημα στο οποίο το σώμα της είχε σαβανωθεί, περνώντας έτσι δύο ημέρες όπως ένα πουλί που γυρεύει τη φωλιά του. Αλλά η ενάρετη ψυχή πλανιέται σε εκείνα τα μέρη στα οποία συνήθιζε να πράττει αγαθά έργα. Την τρίτη ημέρα, Εκείνος ο Οποίος ανέστη ο Ίδιος την τρίτη ημέρα από τους νεκρούς καλεί την ψυχή του Χριστιανού να μιμηθεί τη δική Του ανάσταση, να ανέλθει στους Ουρανούς όπου θα λατρεύει το Θεό όλων.»

Στην Ορθόδοξη νεκρώσιμη ακολουθία, ο Αγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός περιγράφει παραστατικά την κατάσταση της ψυχής η οποία, έχοντας μεν αφήσει το σώμα αλλά παραμένοντας στη γη, είναι ανίκανη να επικοινωνήσει με τους αγαπημένους της τους οποίους βλέπει: «Οίμοι, οίον αγώνα έχει η ψυχή χωριζόμενη εκ του σώματος! Οίμοι, πόσα δακρύει τότε, και ουχ υπάρχει ο ελεών αυτήν! Προς τους αγγέλους τα όμματα ρέπουσα, άπρακτα καθικετεύει προς τους ανθρώπους τας χείρας εκτείνουσα, ουκ έχει τον βοηθούντα. Διό, αγαπητοί μου αδελφοί, εννοήσαντες ημών το βραχύ της ζωής, τω μεταστάντι την ανάπαυσιν, παρά Χριστού αιτησώμεθα, και ταις ψυχαίς ημών το μέγα έλεος».

Σε γράμμα του προς τον αδελφό μιας αποθνήσκουσας γυναίκας, ο Όσιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος γράφει: «Η αδελφή σου δεν θα πεθάνει. Το σώμα του ανθρώπου πεθαίνει, αλλά η προσωπικότητά του συνεχίζει να ζει. Απλώς μεταφέρεται σε μια άλλη τάξη ζωής… Δεν είναι εκείνη που θα βάλουν στον τάφο. Εκείνη βρίσκεται σε έναν άλλο τόπο όπου θα είναι  θα είναι ακριβώς το ίδιο ζωντανή όσο και τώρα. Τις πρώτες ώρες και ημέρες θα βρίσκεται γύρω σου. Μόνο που δεν θα λέει τίποτα και εσύ δεν θα μπορείς να την δεις. Θα είναι όμως ακριβώς εδώ. Να το έχεις αυτό στο νου σου. Εμείς που μένουμε πίσω θρηνούμε για τους κεκοιμημένους, όμως για εκείνους τα πράγματα είναι αμέσως πιο εύκολα. Είναι πιο ευτυχισμένοι στη νέα κατάσταση. Όσοι έχουν πεθάνει και κατόπιν επαναφέρθηκαν στο σώμα διαπίστωσαν ότι το σώμα ήταν μια πολύ στενάχωρη κατοικία. Και η αδελφή σου θα αισθάνεται έτσι. Είναι πολύ καλύτερα εκεί, και εμείς νοιώθουμε οδύνη σαν να της έχει συμβεί κάτι απίστευτα κακό! Θα μας κοιτάζει και σίγουρα θα μένει κατάπληκτη με την αντίδρασή μας».

Θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι η ανωτέρω περιγραφή των πρώτων δύο ημερών του θανάτου αποτελεί γενικό κανόνα, ο οποίος κατά κανένα τρόπο δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις. Πράγματι τα περισσότερα παραδείγματα από την Ορθόδοξη γραμματεία, δεν συνάδουν με αυτόν τον κανόνα, και ο λόγος είναι φανερός: οι άγιοι, μην έχοντας καμιά απολύτως προσκόλληση στα εγκόσμια και ζώντας σε διαρκή προσδοκία της αναχώρησής τους για την άλλη ζωή, δεν ελκύονται καν από τους τόπους όπου έπρατταν τα αγαθά τους έργα αλλά ξεκινούν αμέσως την άνοδο τους στους Ουρανούς. Άλλοι, ξεκινούν την άνοδο τους πριν το τέλος των δύο ημερών για κάποιον ειδικό λόγο που μόνον η Θεία Πρόνοια γνωρίζει. Από την άλλη οι σύγχρονες «μεταθανάτιες» εμπειρίες, ατελείς καθώς είναι, ανήκουν όλες στον εξής κανόνα: η «εξωσωματική» κατάσταση αποτελεί μόνο το ξεκίνημα της αρχικής περιόδου ασώματης «περιπλάνησης» της ψυχής στους τόπους των επιγείων δεσμών της. Όμως κανείς από αυτούς τους ανθρώπους δεν έχει παραμείνει νεκρός για αρκετό χρονικό διάστημα, έστω μέχρι να συναντήσει τους αγγέλους που πρόκειται να τον συνοδεύσουν.

Μερικοί επικριτές της Ορθόδοξης διδασκαλίας για την μετά θάνατον ζωή, θεωρούν ότι τέτοιες αποκλίσεις από το γενικό κανόνα για την μεταθανάτια εμπειρία αποδεικνύουν την ύπαρξη «αντιφάσεων» στην Ορθόδοξη διδασκαλία. Αυτοί οι επικριτές όμως είναι απλώς και μόνο προσκολλημένοι στις «κατά γράμμα» ερμηνείες. Η περιγραφή των πρώτων δύο ημερών, καθώς και των επομένων, σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί κάποια μορφή δόγματος. Είναι απλώς ένα «μοντέλο», το οποίο μάλιστα εκφράζει την πιο συνηθισμένη χρονική σειρά των εμπειριών της ψυχής μετά τον θάνατο. Οι πολλές περιπτώσεις, τόσο στην Ορθόδοξη γραμματεία όσο και στις αναφορές σύγχρονων σχετικών εμπειριών, όπου οι νεκροί έχουν στιγμιαία εμφανιστεί στους ζωντανούς μέσα στην πρώτη ή τις δύο πρώτες ημέρες μετά το θάνατο, μερικές φορές σε όνειρα, είναι παραδείγματα που επαληθεύουν το ότι όντος η ψυχή συνήθως παραμένει κοντά στη γη για κάποια σύντομη χρονική περίοδο. Κατά την τρίτη ημέρα, και συχνά πιο πριν, η περίοδος αυτή φθάνει στο τέλος της.

Τα τελώνια

Την ώρα αυτή (την τρίτη ημέρα), η ψυχή διέρχεται από λεγεώνες πονηρών πνευμάτων που παρεμποδίζουν την πορεία της και την κατηγορούν για διάφορες αμαρτίες, στις οποίες αυτά τα ίδια την είχαν παρασύρει. Σύμφωνα με διάφορες θεϊκές αποκαλύψεις υπάρχουν είκοσι τέτοια εμπόδια, τα επονομαζόμενα «τελώνια», σε καθένα από τα οποία περνά από δοκιμασία κάθε μορφή αμαρτίας. Η ψυχή αφού περάσει από ένα τελώνιο, συναντά το επόμενο, και μόνον αφού έχει διέλθει επιτυχώς από όλα τα τελώνια μπορεί αν συνεχίσει την πορεία της χωρίς να απορριφθεί βιαίως στη γέεννα. Το πόσο φοβεροί είναι αυτοί οι δαίμονες και τα τελώνια τους φένεται στο γεγονός ότι η ίδια η Παναγία, όταν πληροφορήθηκε από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ τον επικείμενο θάνατο Της, ικέτευσε τον Υιό Της να διασώσει την ψυχή Της από αυτούς τους δαίμονες και απαντώντας στην προσευχή Της, ο ίδιος ο Κύριος Ιησούς Χριστός εμφανίστηκε από τους Ουρανούς για να παραλάβει την ψυχή της Πάναγνου Μητρός Του και να την οδηγήσει στους Ουρανούς. Φοβερή είναι πράγματι, η τρίτη ημέρα για την ψυχή του απελθόντος, και για το λόγο αυτό η ψυχή έχει ιδιαίτερη ανάγκη τότε από προσευχές για την σωτηρία της.

Σύντομα, μετά τον θάνατο, η ψυχή πράγματι βιώνει μια κρίση, τη Μερική Κρίση, ως τελική συγκεφαλαίωση του «αοράτου πολέμου» που έχει διεξαγάγει ή που απέτυχε να διεξαγάγει, στην επίγεια ζωή κατά τω πεπτωκότων πνευμάτων. Συνεχίζοντας την επιστολή του προς τον αδελφό της αποθνήσκουσας γυναίκας, ο Όσιος Θεοφάνης ο έγκλειστος γράφει: «Λίγο μετά το θάνατο, η ψυχή αρχίζει έναν αγώνα για να καταφέρει να διέλθει από τα τελώνια. Στον αγώνα της η αδελφή σου χρειάζεται βοήθεια! Θα πρέπει να στρέψεις όλη σου την προσοχή και όλη σου την αγάπη γι’ αυτήν στο πως θα την βοηθήσεις. Πιστεύω πως η μεγαλύτερη έμπρακτη απόδειξη της αγάπης σου θα είναι να αφήσεις την φροντίδα του νεκρού της σώματος στους άλλους, να αποχωρήσεις και, μένοντας μόνος σου οπουδήποτε μπορείς, να βυθιστείς σε προσευχή για την ψυχή της, για τη νέα κατάσταση στην οποία βρίσκεται και για τις καινούριες, απροσδόκητες ανάγκες της. Συνέχισε την ακατάπαυστη ικεσία σου στον Θεό για έξι εβδομάδες και περισσότερο. Όταν πέθανε η Οσία Θεοδώρα, το σακούλι από το οποίο πήραν χρυσό οι άγγελοι για να τη γλιτώσουν από τα τελώνια ήταν οι προσευχές του πνευματικού της πατέρα. Έτσι θα γίνει και με τις δικές σου προσευχές. Μην παραλείψεις να κάνεις όσα σου είπα. Αυτό είναι η πραγματική αγάπη.»

Το «σακούλι» από το οποίο πήραν «χρυσό» οι άγγελοι και «εξόφλησαν τα χρέη» της Οσίας Θεοδώρας στα τελώνια έχει συχνά παρανοηθεί από κάποιους επικριτές της Ορθόδοξης διδασκαλίας. Μερικές φορές συγκρίνεται με τη λατινική έννοια του «πλεονάσματος χάριτος» των αγίων.  Στην περίπτωση αυτή, τέτοιοι επικριτές ερμηνεύουν κατά γράμμα τα Ορθόδοξα κείμενα. Σε τίποτε άλλο δεν αναφέρεται το παραπάνω απόσπασμα παρά στις προσευχές της Εκκλησίας για τους αναπαυθέντες και ειδικότερα στις προσευχές ενός αγίου ανθρώπου και πνευματικού πατέρα. Είναι σχεδόν περιττό να πούμε ότι όλες αυτές οι περιγραφές έχουν μεταφυσική έννοια. Η Ορθόδοξη Εκκλησία θεωρεί τη διδασκαλία περί τελωνίων τόσο σημαντική, ώστε έχει συμπεριλάβει σχετικές αναφορές σε πολλές από τις ακολουθίες της, μερικές εκ των οποίων αναφέρονται στο κεφάλαιο περί τελωνίων. Ειδικότερα, η Εκκλησία θεωρεί ιδιαιτέρως απαραίτητο να συνοδεύει με αυτήν τη διδασκαλία κάθε τέκνο της που αποθνήσκει. Στον «Κανόνα για την Αναχώρηση της Ψυχής», που διαβάζεται από τον ιερέα στο νεκρικό κρεβάτι κάθε πιστού, υπάρχουν τα παρακάτω τροπάρια:

«Καθώς φεύγω από τη γη, αξίωσέ με να διέλθω ανεμπόδιστα από τον άρχοντα του αέρα, το διώκτη και βασανιστή, εκείνον που ως άδικος ανακριτής στέκεται πάνω στους φοβερούς δρόμους». (4η Ωδή)

«Ω Πανένδοξε Θεοτόκε, οδήγησέ με εις τους Ουρανούς, στα ιερά και πολύτιμα χέρια των αγίων αγγέλων ώστε, προστατευμένος μέσα στα φτερά τους, να μην αντικρύσω τη ρυπαρή, αποκρουστική και σκοτεινή μορφή των δαιμόνων». (6η Ωδή)

«Ω Αγία Θεοτόκε, Εσύ η Οποία γέννησες τον Παντοδύναμο Κύριο, απομάκρυνε από εμένα τον άρχοντα των φοβερών τελωνίων, τον κυβερνήτη του κόσμου, όταν φθάσει η στιγμή του θανάτου μου, ώστε να Σε δοξολογώ αιωνίως». (8η Ωδή)

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα λόγια της Εκκλησίας προετοιμάζουν τον αποθνήσκοντα Ορθόδοξο Χριστιανό για τις δοκιμασίες που θα συναντήσει μπροστά του.

Οι σαράντα ημέρες

Κατόπιν, έχοντας επιτυχώς διέλθει από τα τελώνια και υποκλιθεί βαθιά ενώπιον του Θεού, η ψυχή για διάστημα τριάντα επτά επιπλέον ημερών επισκέπτεται τις ουράνιες κατοικίες και τις αβύσσους της κολάσεως, μη γνωρίζοντας ακόμα που θα παραμείνει, και μόνον την τεσσαρακοστή ημέρα καθορίζεται η θέση στην οποία θα βρίσκεται μέχρι την ανάσταση των νεκρών.

Σίγουρα δεν είναι παράξενο ότι η ψυχή, έχοντας διέλθει από τα τελώνια και παύσει μια για πάντα κάθε σχέση με τα επίγεια, εισάγεται στον αληθινά άλλο κόσμο, σε ένα τμήμα του οποίου θα παραμείνει αιωνίως. Σύμφωνα με την αποκάλυψη του Αγγέλου στον Αγ. Μακάριο Αλεξανδρείας, η ειδική επιμνημόσυνη δέηση υπέρ των απελθόντων την ένατη ημέρα μετά τον θάνατο (πέραν του γενικού συμβολισμού των εννέα αγγελικών ταγμάτων) πραγματοποιείται επειδή μέχρι τότε παρουσιάζονται στην ψυχή τα θαυμάσια του Παραδείσου, και μόνον κατόπιν αυτού, για το υπόλοιπο των σαράντα ημερών, της παρουσιάζονται τα μαρτύρια και τα φρικτά της κολάσεως, πριν τοποθετηθεί την τεσσαρακοστή ημέρα στη θέση στην οποία θα αναμένει την ανάσταση των νεκρών και την Τελική Κρίση. Θα πρέπει και πάλι να τονίσουμε ότι οι αναφερόμενοι αριθμοί αποτελούν γενικό κανόνα ή «μοντέλο» της μεταθανάτιας πραγματικότητας, και αναμφισβήτητα δεν ολοκληρώνουν όλες οι ψυχές των απελθόντων την πορεία τους ακριβώς σύμφωνα με τον «κανόνα». Γνωρίζουμε σαφώς ότι η Οσία Θεοδώρα, στην πραγματικότητα, ολοκλήρωσε το «γύρο της κολάσεως» ακριβώς την τεσσαρακοστή ημέρα, σύμφωνα με τη γήινη μέτρηση του χρόνου.

Η κατάσταση των ψυχών μέχρι την Τελική Κρίση

Μερικές ψυχές βρίσκονται (μετά τις σαράντα ημέρες) σε μια κατάσταση πρόγευσης της αιώνιας αγαλλίασης και μακαριότητας, ενώ άλλες σε μια κατάσταση τρόμου εξαιτίας των αιωνίων μαρτυρίων τα οποία θα υποστούν πλήρως μετά την Τελική Κρίση. Μέχρι τότε εξακολουθεί να υπάρχει δυνατότητα αλλαγής της κατάστασής τους, ιδιαιτέρως μέσω της υπέρ αυτών προσφοράς της Αναίμακτης Θυσίας (μνημόσυνο στη Θεία Λειτουργία), και παρομοίως μέσω άλλων προσευχών.

Τα οφέλη της προσευχής, τόσο της κοινής όσο και της ατομικής για τις ψυχές που βρίσκονται στην κόλαση, έχουν περιγραφεί σε πολλούς βίους Αγίων και ασκητών καθώς και σε Πατερικά κείμενα. Στο βίο της μάρτυρος του 3ου αιώνα Περπετούας, για παράδειγμα, διαβάζουμε ότι η κατάσταση της ψυχής του αδελφού της Δημοκράτη της αποκαλύφθηκα με την εικόνα μιας στέρνας γεμάτης νερό, η οποία ήταν όμως τόσο ψηλά που δεν μπορούσε να τη φτάσει από τον ρυπαρό, καυτό τόπο όπου ήταν περιορισμένος. Χάρη στην ολόθερμη προσευχή της Περπετούας επί μία ολόκληρη ημέρα και νύχτα ο Δημοκράτης έφτασε τη στέρνα και τον είδε να βρίσκεται σε έναν φωτεινό τόπο. Από αυτό η Περπετούα κατάλαβε ότι ο αδελφός της είχε απελευθερωθεί από τα δεινά της κολάσεως.

Στο βίο μιας ασκήτριας που πέθανε μόλις τον 20ο αιώνα αναφέρεται μια παρόμοια περίπτωση. Πρόκειται για τη Οσία Αθανασία (Αναστασία Λογκάτσεβα), πνευματική θυγατέρα του Οσίου Σεραφείμ του Σάρωφ. Όπως διαβάζουμε στο βίο της: «Η Αναστασία είχε έναν αδελφό που τον έλεγαν Παύλο. Ο Παύλος κάποτε ήταν μεθυσμένος και κρεμάστηκε. Κι η Αναστασία αποφάσισε να προσευχηθεί πολύ για τον αδελφό της. Μετά το θάνατο του, η Αναστασία πήγε στο μοναστήρι Ντιβέγιεβο, του Οσίου Σεραφείμ, για να μάθει τι ακριβώς έπρεπε να κάνει, ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση του αδελφού της, ο οποίος έδωσε τέλος στη ζωή του με τρόπο δυσσεβή και ατιμωτικό… Ήθελε να συναντήσει την Πελαγία Ιβάνοβνα και να ζητήσει τη συμβουλή της… Η Αναστασία επισκέφθηκε την Πελαγία. Εκείνη της είπε να κλειστεί στο κελί της σαράντα μέρες, να προσευχηθεί και να νηστέψει για τον αδελφό της και κάθε μέρα να λέει εκατόν πενήντα φορές: «Υπεραγία Θεοτόκε, ανάπαυσον τον δούλον σου.»

Όταν συμπληρώθηκαν οι σαράντα ημέρες, η Αναστασία είδε ένα όραμα. Βρέθηκε μπροστά σε μία άβυσσο. Στο βάθος της ήταν ένας βράχος από αίμα. Πάνω στο βράχο κείτονταν δύο άνδρες με σιδερένιες αλυσίδες στο λαιμό τους. Ο ένας ήταν ο αδελφός της.

Η Αναστασία διηγήθηκε το όραμα στην Πελαγία και κείνη της είπε να συνεχίσει την νηστεία και την προσευχή.

Τελείωσαν κι άλλες σαράντα ημέρες με νηστεία και προσευχή κι η Αναστασία είδε το ίδιο όραμα. Η ίδια άβυσσος κι ο βράχος πάνω στον οποίο βρίσκονταν οι δύο άνδρες με αλυσίδες στο λαιμό τους. Αυτή τη φορά όμως ο αδελφός της ήταν όρθιος. Περπατούσε πάνω στο βράχο, έπεφτε και ξανασηκωνόταν. Οι αλυσίδες ήταν ακόμα στο λαιμό του.

Η Πελαγία Ιβάνοβνα, στην οποία κατέφυγε και πάλι η Αναστασία, της είπε να επαναλάβει την ίδια άσκηση για Τρίτη φορά.

Όταν τελείωσε και το τρίτο σαρανταήμερο της νηστείας και της προσευχής, η Αναστασία ξαναείδε το ίδιο όραμα. Η ίδια άβυσσος, ο ίδιος βράχος. Τώρα όμως πάνω στο βράχο ήταν μόνο ένας άνδρας, αγνωστός της. Ο αδελφός της είχε απελευθερωθεί από τα δεσμά. Δε φαίνονταν πουθενά. Ο άγνωστος άνδρας ακούστηκε να λέει: «Είσαι τυχερός εσύ. Έχεις πολύ ισχυρούς μεσίτες στη γη.»

Η Αναστασία ανέφερε στην Πελαγία Ιβάνοβνα το τρίτο όραμά της και εκείνη της απάντησε:

«Ο αδελφός σου λυτρώθηκε από τα βάσανα. Δεν μπήκε όμως στη μακαριότητα του Παραδείσου.»

Πολλά παρόμοια περιστατικά αναφέρονται σε βίους Ορθοδόξων Αγίων και ασκητών. Σε περίπτωση που κάποιος έχει την τάση να ερμηνεύει κατά γράμμα τέτοια οράματα, ίσως θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι βεβαίως οι εικόνες με τις οποίες εμφανίζονται τέτοια οράματα, συνήθως σε όνειρα, δεν «φωτογραφίζουν» κατ’ ανάγκη τον τρόπο ύπαρξης της ψυχής μετά τον θάνατο. Πρόκειται περισσότερο για εικόνες οι οποίες μεταβιβάζουν την πνευματική αλήθεια της βελτιώσεως της καταστάσεως της ψυχής στον άλλο κόσμο χάρη στις προσευχές εκείνων που παραμένουν στον κόσμο τούτο.

 Πηγή: periodikoendon.blogspot.gr 

Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος Οι Συγγραφές του Στυλιανός Παπαδόπουλος (+)

Πηγή: Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος. Τόμος Α΄. "Η Ζωή του, η Δράση του, οι Συγγραφές του". Σελίδες 144-185.
Αναδημοσίευση από: http://www.paterikiorthodoxia.com



Τα έργα τού Χρυσοστόμου

1. Καταγραφή και Παρουσίαση τών έργων

Για την καταγραφή, τον έλεγχο και την παρουσίαση των πολυπληθών έργων του Χρυσοστόμου είχαμε υπόψη, εκτός άλλων επί μέρους ειδικών άρθρων, τα εξής σπουδαία βοηθήματα, τα οποία συμβάλλουν στην διάβαση του λαβύρινθου που συνιστούν τα έργα αυτά: γνήσια, αμφιβαλλόμενα, νόθα και ανέκδοτα.



2. Οι εκδοσεις

Εκδόσεις έργων του Χρυσοστόμου πραγματοποιήθηκαν ήδη από τα πρώτα έτη του ΙΣΤ' αιώνα, γεγονός που υπογραμμίζει την αγάπη, την τιμή και την εμπιστοσύνη προς το πρόσωπο και τα κείμενά του. Οι πρώτες εκδόσεις αφορούν μεμονωμένα έργα, ενώ οι Fronton du Due, Η. Savile και Β. De Montfaucon επιχείρησαν συνολική έκδοση των χρυσοστομικών έργων. Την τελευταία επανέλαβε ο J. P. Migne. Εδώ, κατά χρονολογική σειρά παραθέτουμε δειγματικά και τις κυριότερες από τις παλαιές ελληνικές εκδόσεις, διότι στην καταγραφή και παρουσίαση των επιμέρους έργων σημειώνουμε μόνο την έκδοση του J. Ρ. Migne (PG) και τις νεώτερες, κριτικές ή έστω χρηστικές. Επίσης, δεν σημειώνουμε τις πολυπληθείς μεταφράσεις στις σύγχρονες γλώσσες για λόγους χώρου. Ο Chr. Baur (S. J. Chrysostome et ses oeuvres dans l'histoire litteraire, Louvain Paris 1907, σσ. 90-222) καταγράφει περίπου 105 εκδόσεις του Ελληνικούπρωτοτύπου για τον ΙΣΤ' αιώνα και 239 εκδόσεις λατινικών μεταφράσεων για τον ΙΕ΄ και τον ΙΣΤ' αι.



Οι Συνολικές εκδόσεις:

Του εν Αγίοις πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου των ευρισκομένων, τόμοι 1-8. Δι' επιμελείας και αναλωμάτων Ερρίκου του Σαβιλίου εκ παλαιών αντιγράφων εκδοθείς, Etonae 1612-1613 (το κείμενο χωρίς λατινική μετάφραση).

J. P. Migne, Patrologiae cursus completus. Series graeca. Οι τόμοι 47-64, όπου τα έργα του Χρυσοστόμου, επαναλαμβάνουν την προηγούμενη έκδοση, εκτός από το υπόμνημα στον Ματθαίο, για το οποίο χρησιμοποιείται η έκδοση του F. Field (1839).

Από τον ΙΣΤ' αιώνα Έλληνες, κληρικοί κυρίως και δη μοναχοί, μεταγλώττιζαν στην τότε κατανοητή Ελληνική έργα του Χρυσοστόμου, όπως:

Μαργαρίται, ήτοι Λόγοι διάφοροι του εν Αγίοις Πατρός ημών Ιωάννου, αρχιεπισκόπου Κων/πόλεως, του Χρυσοστόμου, και ετέρων Αγίων Πατέρων, παρά διαφόρων Διδασκάλων μετενεχθέντες εις απλήν γλώσσαν προς κοινήν των ευσεβών και Ορθοδόξων Χριστιανών ωφέλειαν. Εκδοθέντες εις τύπον συνδρομή μεν και δαπάνη του οσιωτάτου… εν μοναχείς (sic) κυρίου Παχωμιου του εκ της πόλεως Τυρνάβου, … Μητροπόλεως Λαρίσσης, του εν τω Αγίω Όρει μονάσαντος. Επιμελεία δε και διορθώσει του σοφωτάτου και πανοσιωτάτου Αμβροσίου του Γραδενίδου, Αββά και βιβλιοφύλακος της Γαληνοτάτης των Ενετών αριστοκρατείας. Ενετίησαν, αχοε΄ (1675). Επανεκδόσεις: 1683,1730.

Εκδόθηκαν όμως και μεμονωμένα έργα του στο πρωτότυπο, όπως:

Του εν Αγίοις Πατρός ημών Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την προς Γαλάτας επιστολήν του Παύλου Αποστόλου, Μελίτη 1833.

Ιωάννου αρχιεπισκόπου Κων/πόλεως, Οι περί Ιερωσύνης Λόγοι. Προς τε αρχαία αντίγραφα και τας δοκιμωτέρας των εκδόσεων αντιπαραβληθέντες, εισαγωγή τε και σημειώσεσι και πίναξι πλουτισθέντες. Εκδίδονται υπό Δωροθέου Ευελπίδου, αρχιμανδρίτου Βατοπεδίου, Αθήνα 1867.

Τα ευρισκόμενα άπαντα του … Χρυσοστόμου. Ερμηνεία εις το κατά Ιωάννην ευαγγέλιον, Αθήνα 1873.



3. Η Κατάταξη

Για την πλειοψηφία των πατερικών έργων η κατάταξή τους σε απόλυτα διακεκριμένες ομάδες είναι πολύ δύσκολη και κατά κανόνα την επιχειρούμε συμβατικά. Αυτό ισχύει στον ύψιστο βαθμό για τα πολυπληθή χρυσοστομικά έργα, διότι τα δοκιμιακά του έργα έχουν πάντοτε και ηθικο-οικοδομητικά στοιχεία, τα ομιλητικά επίσης έχουν και θεολογικο-αντιρρητικό χαρακτήρα, ενώ τα ερμηνευτικά έχουν δομή ομιλίας εξηγητικής και οικοδομητικής. Εξάλλου η κατάταξη κατά αυστηρή χρονολογική σειρά στην περίπτωση του Χρυσοστόμου είναι πολύ δύσκολη και δεν εξυπηρετεί όσο σε άλλες περιπτώσεις.

Έτσι, αναγκαστήκαμε να κατατάξουμε τα έργα πολύ συμβατικά στις εξής ομάδες:

Ασκητικο-οικοδομητικά

Δοκίμια (Θεολογικά, Αντιρρητικά, Κατηχητικά και Παιδαγωγικά),

Ομιλίες Διάφορες,

Ερμηνευτικές Ομιλίες,

Αποσπάσματα,

Διοικητικά και Υπηρεσιακά,

Αμφιβαλλόμενα και Νόθα,

Ανέκδοτα και αβέβαια,

Μεταφράσεις Αρχαίες.



Α. Γνήσια έργα Ασκητικο-Οικοδομητικά

1. Σύγκρισις βασιλικής εξουσίας και πλούτου και υπεροχής, προς μοναχόν συζώντα τη αληθεστάτη κατά Χριστόν φιλοσοφία.

Του εργιδίου αμφισβητήθηκε η γνησιότητα (CPG ΙΙ 4500), όχι όμως για όλους τους ερευνητές πειστικά. Πρωτόλειο, γραμμένο πριν αφήσει (371/2) το ασκητήριο του Διόδωρου. Σκοπό έχει να δείξει όχι απλώς την υπεροχή του φιλόσοφου έναντι του βασιλέα (ιδέα στωική), αλλά ότι αληθινός βασιλέας είναι ο μοναχός που κυριαρχεί στα πάθη. PG 47,387-392. ΕΠΕ 28 (1978) 590-606. ΙΧΑΠ'1.



2. Περί κατανύξεως προς Δημήτριον μονάζοντα, Λόγος Α'.

Περί κατανύξεως, προς Στελέχιον, Λόγος δεύτερος.

Ασχολείται γενικά με το ζήτημα της ευσέβειας και ειδικά με την κατάνυξη, ανταποκρινόμενος σε αίτημα των Δημητρίου και Στελεχίου, τους οποίους οι πηγές αγνοούν. Πιθανόν γράφηκε στα πρώτα έτη της μοναστικής ζωής του Χρυσοστόμου, λίγο μετά το 372. PG 47,393-410 και 411-422. ΕΠΕ 28 (1978) 608-716. ΙΧΑΠ 12. CPG II 4308-9.



3. Προς Θεόδωρον μοναχόν, σκεπτόμενον εξελθείν του μοναστηρίου και γαμήσαι και πραγματεύεσθαι.

Επιστολή μάλλον (όπως οι πολλοί ερευνητές φρονούν) προς τον μέλλοντα Επίσκοπο Μοψουεστίας Θεόδωρο, τον οποίο ήθελε να πείσει να μην αφήσει την μονή του χάριν του γάμου. Γράφηκε κατά τα έτη της αναχωρήσεώς του 372-378 και ασφαλώς στην αρχή της. Ενωρίς μεταφράστηκε Λατινικά, συριακά, γεωργιανά και αραβικά. Εύκολα επισημαίνονται, στο παρόν όπως και στο επόμενο εργίδιο, απηχήσεις στωικών κειμένων και τραγικών ποιητών. Εις PG 48,1063-1066 δημοσιεύεται σύντομο ι ιιιοτολικό κείμενο «Θεοδώρου του εκπεπτωκότος, αντίγραμμα προς τον … Ιωάννην Χρυσόστομον». Η γνησιότητά του είναι αμφίβολη. PG 47,309-316. J. Dumortier: SCH 117 (1966) 46-78. ΕΠΕ 28(1978) 718-744. ΙΧΑΠ II. CPG II 305.



4. Προς Θεόδωρον εκπεσόντα και περί μετανοίας, Λόγος α'.

Είδος δοκιμίου ή διατριβής προς Θεόδωρο, που εγκατέλειψε τον μοναχικό βίο ένεκα ωραίας νέας, της Ερμιόνης. Τον προτρέπει να επανέλθει στην μονή του. Ο Θεόδωρος αυτός δεν έχει αναγκαστικά σχέση με τον Θεόδωρο Μοψουεστίας τού προγενέστερου ομότιτλου σχεδόν έργου. Γράφηκε μάλλον λίγο μετά το 387, με αφορμή την κρίση προσανατολισμού κάποιου μοναχού. Μεταφράστηκε στην λατινική και σε ανατολικές γλώσσες. PG 47,277-308.



5. Προς τους πολεμούντας τοις επί το μονάξειν ενάγουσι, Λόγος πρώτος.

Προς άπιστον πατέρα, Λόγος δεύτερος.

Προς πιστόν πατέρα, Λόγος τρίτος.

Έργο τριμερές, που σκοπό έχει να δείξει στους γονείς, Χριστιανούς και μη, ότι δεν πρέπει να πολεμούν τον μοναχισμό, στους κόλπους του οποίου κατέφυγαν πολλοί νέοι για να μονάσουν ή μόνο να σπουδάσουν. Τοποθετείται μεταξύ των ετών 383 και 386. PG 47,319-332, 331-348 και 349-386. ΕΠΕ 28 (1978) 326- 588. ΙΧΑΠ 12-13. CPG II 4307.



6. Προς τους έχοντας παρθένους συνεισάκτους.

Αυστηρό εγκύκλιο γράμμα, που σκοπό έχει να καταδικάσει την κακή συνήθεια μερικών αγάμων κληρικών, να προσλαμβάνουν ως βοηθούς στην κατοικία τους άγαμες αφιερωμένες γυναίκες.

Τοποθετείται στην αρχή της επισκοπίας του, περί το 398. Ο J. Dumortier τοποθετεί το έργο περί το 382. PG 47,395-514. J. Dumortier, S. Jean Chrysostome. Les cohabitations suspectes…., Paris 1955, σσ. 44-94. ΕΠΕ 29 (1981) 292-372. ΙΧΑΠ 8. CPG II 4311.



7. Προς Σταγείριον δαιμονιώντα παραινετικοί, Λόγοι 1-3.

Δοκίμιο προς παρηγορίαν του φίλου του ασκητού Σταγειρίου, που δοκίμασε τόσο ισχυρούς δαιμονικούς πειρασμούς, ώστε να φθάσει στα πρόθυρα της αυτοκτονίας. Τοποθετείται στο έτος 381 ή λίγο μετά. Μεταφράστηκε στην συριακή και την γεωργιανή. PG 47,423-494.



8. Εις νεωτέραν χηρεύσασαν.

Προς την αυτήν (νεωτέραν χηρεύσασαν) περί μονανδρίας.

Δύο παραινετικά εργίδια, με τα οποία παρηγορεί την νεαρή χήρα και την συμβουλεύει ότι προτιμότερο είναι να μην τελέσει δεύτερο γάμο. Τοποθετούνται στην εποχή του 380 και 381. PG 48,599-610 και 609-620.



9. Περί του τας κανονικός μη συνοικείν ανδράσιν.

Εγκύκλιο γράμμα, με το οποίο καταδικάζει την συνήθεια μοναζουσών ή αφιερωμένων γυναικών να φιλοξενούν στην Μονή τους για μεγάλο χρονικό διάστημα άνδρες. Ο J. Dumortier τοποθετεί το γράμμα περί το 382. PG 47,513-532.



Β. Δοκίμια:

Θεολογικά-αντιρρητικά-κατηχητικά-παιδαγωγικά

1. Περί Ιερωσύνης, Λόγοι 1-6.

Έργο μεγάλης θεολογικής και φιλολογικής αξίας, το σπουδαιότερο στο είδος του σε όλη την εκκλησιαστική γραμματεία και το πιο γνωστό του Χρυσοστόμου. Έχει μορφή διαλογική και τα διαλεγόμενα πρόσωπα είναι ο Χρυσόστομος, που παρά την από κοινού συμφωνία δεν προσήλθε να χειροτονηθεί, και ο άγνωστος για μάς φίλος του Βασίλειος, που τηρώντας την συμφωνία χειροτονήθηκε. Γνωρίζει το ανάλογο έργο του Γρηγορίου Θεολόγου (Λόγος Β΄) και επωφελείται από αυτό. Η χρονολόγησή του είναι δύσκολη. Τοποθετήθηκε μεταξύ του 372 και 378, μεταξύ του 381 και 387 και πρόσφατα από την Anne Μ. Malingrey στο 390, χωρίς και η ίδια να είναι βέβαιη. Μεταφράστηκε πολύ ενωρίς στην λατινική, την συριακή, την γεωργιανή και την Αραβική. Μεταφράσεις στην νεοελληνική.

PG 48,623-692. J. Α. Nairn, De sacerdotio of st. John Chrysostom, Cambridge 1906. S. Colombo, San Giovanni Chrisostomo, Dialogo dei sacerdozio, Turin 1934. A. M. Malingrey: SCH 272 (1980) 52-362. ΕΠΕ 28 (1978) 54-308. ΙΧΑΠ 6. CPG II 4316.



2. Περί παρθενίας.

Δοκίμιο ή διατριβή όπου βάσει του Α' Κορινθίους 7, επιχειρηματολογεί για την ανωτερότητα της παρθενίας, αλλά και για την μυστηριακότητα του γάμου, που μέσω αυτού επίσης φθάνει ο άνθρωπος στην βασιλεία των ουρανών. Γράφηκε περί το 382.

PG 48,533-596. Η. Musurillo: SCH 125 (1966) 92-394. ΕΠΕ 29 (1981) 448-722. ΙΧΑΠ 10. CPG II 4313.



3. Περί ακαταλήπτου (του Θεού) προς Aνομοίους, Λόγοι A-E.

Πολυσήμαντο θεολογικό έργο με μορφή ομιλιών όχι συνεχών. Ανατρέπει την διδασκαλία των οπαδών του Ευνομίου και γενικά των Ανομοίων, που ισχυρίζονταν ότι γνωρίζουν την ουσία του Θεού, ενώπιον της ιδέας της οποίας ο πιστός μόνο δέος και κατάνυξη βιώνει. Οι πέντε λόγοι τοποθετούνται στα έτη 386 και 387. Μεταφράστηκε στην συριακή, την αρμενική και την παλαιορωσική.

PG 48,701-748. Α. Μ. Malingrey (κείμενο κριτικό): SCH 28 bis (1970). Π. Χρηστου, Ιωάννου Χρυσοστόμου, Περί ακαταλήπτου, Αθήνα 1953. ΕΠΕ 35 (1984) 10-188. ΙΧΑΠ 1. CPG II4318.



4. Κατά Ανομοίων, Λόγοι ΣΤ' ΙΒ'.

Με τον γενικό αυτό τίτλο εκδίδονται στην PG, ως συνέχεια των πέντε Λόγων «Περί ακαταλήπτου», οι εξής επτά αυτοτελείς ομιλίες, που τοποθετούνται στα έτη 386 και 387 και που δεν αφορούν όλες μόνο στην ομοουσιότητα του Υιού και στην διδασκαλία των Ανομοίων:

Εις τον μακάριον Φιλογόνιον…

Προς τους απολειφθέντας της συνάξεως και του ομοούσιον είναι τον υιόν…

Εις τα υπόλοιπα των αιρετικών… Και… της μητρός των υιών Ζεβεδαίου.

Εις τον Τετραήμερον Αάζαρον.

Ότι το μη λέγειν άπερ ίσμεν… Και ότι το σαρκωθήναι την ισότητα αυτού (= του Υιού) προς τον Πατέρα ουκ ελλαττοί…

Προς Ανομοίους περί ακαταλήπτου…

Εις τον παραλυτικόν… Και εις το ότι «ο Πατήρ μου έως άρτι εργάζεται καγώ εργάζομαι».

Οι δύο τελευταίες τοποθετούνται στο τέλος του 397 (Κωνσταντινούπολη).

PG 48,447-812. ΕΠΕ 35 (1984) 190-414. Α. Μ. Malingrey:SCH 396 (1994). ΙΧΑΠ 2. CPG II 4319-4325.



5. Προς τε Ιουδαίους και Έλληνας απόδειξις ότι εστί Θεός ο Χριστός εκ των παρά τοις προφήταις και αλλαχού περί αυτού ειρημένων.

Σύντομο θεολογικό δοκίμιο με πολεμικό χαρακτήρα. Μεταφράστηκε στην γεωργιανή και την Αραβική.

PG 48,813-838. Ν. G. Mckendrick, Quod Christus sit Deus,Ann Arbor (Michigan) 1966. ΙΧΑΠ3. CPG 11 4326.



6. Κατά Ιουδαίων, Λόγοι οκτώ.

Σειρά οκτώ ομιλιών, λεγμένων, ενίοτε με οξύτητα, στην Αντιόχεια περί το 386-387, με σκοπό να πείσει τους Χριστιανούς ότι δεν πρέπει να μετέχουν, όπως πολλοί συνήθιζαν, στις εορτές και τις νηστείες των Ιουδαίων, που τότε επηρέαζαν ισχυρά την κοινωνικοθρησκευτική ζωή της Αντιόχειας. Μετάφραση στην συριακή και την παλαιορωσική. PG 48,843-942.



7. Κατηχήσεις.

Τα σωζόμενα κατηχητικά κείμενα του Χρυσοστόμου προϋποθέτουν τουλάχιστον τρεις σειρές κατηχητικών ομιλιών, τις οποίες έκανε το 387, το 388 και μάλλον το 390.



Α' σειρά, 2 ομιλίες:

Κατήχησις πρώτη, προς τους μέλλοντας φωτίζεσθαι και διατί λουτρόν παλιγγενεσίας…λέγεται.

Κατήχησις δευτέρα, προς τους μέλλοντας φωτίζεσθαι και περί γυναικών.



Β΄ σειρά, 4 ομιλίες (έκδ. Παπαδοπούλου Κεραμέα) η μία των οποίων ταυτίζεται με την πρώτη της Α' σειράς.



Γ' σειρά, 8 Ομιλίες,

που επισημάνθηκαν το 1955 στον κώδικα ο της Μονής Σταυρονικήτα κι έχουν ως τίτλο: ομιλίαι κατηχητικαί προς τους μέλλοντας φωτίζεσθαι και προς νεοφώτιστους και εις την επιγραφήν των Πράξεων των Αποστόλων. Η τρίτη της Γ' σειράς είναι η τελευταία της Β΄ σειράς. Τα θέματα του Χρυσοστόμου είναι ευρύτερα των συνήθων Κατηχήσεων, για το περιεχόμενο των οποίων πληροφορούμεθα πολλά στοιχεία.

Μεταφράστηκαν, όχι όλες, Λατινικά, συριακά και αρμενικά.

A'. PG 49,223-240. ΕΠΕ 30 (1987) 518-576. /ΧΑ/710.

Β. Α. Παπαδοπουαου Κεραμεα, Varia graeca sacra,Πετρούπολη 1909, σσ. 154-183. ΕΠΕ30 (1987) 578-618. ΙΧΑΠ 10. Γ'. Α. Wenger: SCH 50 bis (1970) 108-260. V. Madureira,Oito catequeses baptismais, Lisboa S. Paolo Verbo 1974. Επε30 (1987) 324-516. A. Piedagnel L. Doutreleau: SCH366 (1990).

R. Kaczinski, Johannes Chrysost,  Katechese Baptismales(Fontes Christiani 6, 1-2), IIi, Freiburg 1992. ΙΧΑΠ 7. CPG II4331, 4460-4472.



8. Περί κενοδοξίας και όπως δει τους γονέας ανατρέφειν τα τέκνα.

Διμερές δοκιμιακό έργο, που σώθηκε μόνο σε δύο χειρόγραφα και του οποίου αμφισβητήθηκε η γνησιότητα. Με φιλολογικά κριτήρια ερευνητές (Haidacher, F. SCHulte, Β. Εξαρχος) το απέδωσαν στον Χρυσόστομο, που υπογραμμίζει το καθήκον των γονέων να διδάσκουν στα τέκνα τους τις αρετές του Χριστιανισμού. Το έργο έχει σημαντική θέση στην ιστορία της παιδαγωγικής. Τοποθετείται στο τέλος του 393 ή στις αρχές του 394. Ο Β. Έξαρχος το τοποθετεί μεταξύ της 10ης και 11ης ομιλίας εις την Εφεσίους.

Β. Exarchos, Johannes Chrysostomus. Liber Hoffart und Kindererziehung, Munchen 1955. J. Fantini, San Juan Chrisostomo, De la vanagloria y de la education de los hijos, Salamanca 1959. A. M. Malingrey: SCH 188 (1972) 64-196. ΕΠΕ 30 (1987) 620-700. CPG II 4455.



9. Προς τους σκανδαλισθέντας επί ταις δυσημερίαις… Και περί ακαταλήπτου και κατά Ιουδαίων (= περί προνοίας).

Περισπούδαστο επιστολικό δοκίμιο για την μερική κατανόηση και την καθολική αποδοχή του θείου θελήματος από τον άνθρωπο, που δεν πρέπει να σκανδαλίζεται ούτε από τις κακοτυχίες των πιστών. Γράφηκε κυρίως ως επιστολή προς τους Χριστιανούς της Κωνσταντινουπόλεως από τον τόπο εξορίας του Χρυσοστόμου, μεταξύ 406 και 407. Μετάφραση στην Αραβική.

PG 52,479-528. Α. Μ. Malingrey: SCH 79 (1961). ΕΠΕ 33 (1985) 478-634. ΙΧΑΠ 25. CPGΙΙ 4401.



10. Τον εαυτόν μη αδικούντα ουδείς παραβλάψαι δύναται.

Επιστολή (προς Ολυμπιάδα) δοκιμιακή, με στωικής ηθικής στοιχεία. Σκοπό είχε να παρηγορήσει ο Χρυσόστομος τους πιστούς φίλους του στην Κωνσταντινούπολη για όσα πάθαιναν από τους διώκτες του. Γράφηκε από την Κουκουσό της Ισαυρίας κατά το τελευταίο έτος της ζωής του, το 406-407. Μετάφραση λατινική, συριακή και παλαιορωσική.

PG 52,459-480. Α. Μ. Malingrey: SCH 103 (1964). Χρυσ. Δεληγιαννόπουλου, Του… Ιωάννου Χρυσοστόμου… Ομιλία «Ότι τον εαυτόν μη αδικούντα… », Άργος 1964. ΙΧΑΠ 25. CPG II 4400.



11. Περί ειμαρμένης και προνοίας, Λόγοι 1-6.

Ο τελευταίος λόγος μόνο επιγράφεται Περί ειμαρμένης. PG 50,749-774..



Γ. Ομιλίες Διάφορες

1. Ομιλία (πρώτη), Ότε Πρεσβύτερος προεχειρίσθη…

Σύντομη ομιλία, την οποία η έρευνα συνέδεσε εσφαλμένα με την ημέρα της χειροτονίας του Χρυσοστόμου εις πρεσβύτερο (386), παρασυρμένη από την επιγραφή κάποιου αντιγραφέα χειρογράφου. Εσωτερικοί λόγοι οδηγούν άνετα στην τοποθέτηση της ομιλίας στο έτος 380/381. Το περιεχόμενο της προϋποθέτει επιστήμη ανάληψη διδακτικού έργου («σταδίου διδασκαλικού») και όχι επικειμένη ή προηγηθείσα χειροτονία. Βλέπε Σελ. 109 κ. ε. παρόντος έργου. Μεταφράστηκε στην αρμενική.

PG48,693-700. SCH 272 (1980) 387-418. CPGII 4317.



2. Εις τον Λάζαρον, 1-7. Κείμενα ομιλητικά.

Με κέντρο η αφορμή τον πτωχό Λάζαρο πραγματεύονται οικοδομητικά θέματα. Μετάφραση στην αρμενική και την παλαιοσλαβική.

α. Μετά τας καλένδας… Κατά μεθυόντων και εις τον πτωχόν Λάζαρον και τον πλούσιον.

β. Εις τον Λάζαρον… Και ότι αι ιρυχαί των βιοθανάτων (= η βιοθανών) ου γίνονται δαίμονες…

γ. Εις τον Λάζαρον… Και τίνος ένεκεν ουκ είπεν «έλαβες τα αγαθά σου… ….

δ. Εις τον πλούσιον και τον Λάζαρον… Και ότι το συνειδός ειωθεν ημάς αναμιμνήσκειν…

ε. Εις το ρητόν «περί δε των κεκοιμημένων ου θέλω… ….

στ. Εις τον σεισμόν και εις τον Πλούσιον και εις τον Λάζαρον…

ζ. Προς τους εις τας Ιπποδρομίας απελθόντας και… εις τον Λάζαρον.

PG 48,963-1054. ΕΠΕ 25 (1988) 390-654. ΙΧΑΠ 14-15. CPG II4329.



3. Εις τους ανδριάντας (προς τον λαόν της Αντιοχείας), Ομιλίαι 1-21.

Αποτελούν το πλέον αριστουργηματικό ομιλητικό επίτευγμα του Χρυσοστόμου. Οι Αντιοχείς, αντιδρώντας σε νέους βαρείς φόρους, επαναστάτησαν (387), κατέστρεψαν τους ανδριάντες των μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας και ο Θεοδόσιος αποφάσισε να τιμωρήσει σκληρά όλους τους Αντιοχείς. Τότε ο Χρυσόστομος, με αφορμή τα γεγονότα, παρηγορεί τους κατοίκους και αναπτύσσει με θεολογικές, κοινωνικές και ψυχολογικές προϋποθέσεις την πνευματική ζωή του Χριστιανού στις πιο ποικίλες εκφάνσεις αυτής. Λέχθηκαν το 387, αλλά η Α' και η ΚΑ' ομιλία δεν έχουν σχέση με το θέμα. Μεταφράστηκαν στην αρμενική. Η πρώτη ομιλία μεταφράστηκε στην λατινική και την συριακή.

PG 49,15-222. ΙΧΑΠ 16-19. CPGii 4330.



4. Περί του διαβόλου. Τρεις ομιλίες για τον Σατανά, το έργο του και την σχέση του με τα θέατρα.

α. Προς τους λέγοντας ότι οι δαίμονες τα ανθρώπινα διοικούσι…

β. Προς τους λέγοντας τίνος ένεκεν ουκ εκ μέσου γέγονεν ο διάβολος…

γ. Ότι εκ ραθυμίας η κακία και από σπουδής η αρετή…

Λέχθηκαν στην Αντιόχεια. Μεταφράστηκαν στην αρμενική. PG 49,241-276. ΙΧΑΠ 32. CPGii 4332.



5. Περί μετανοίας.

Με τον τίτλο αυτό συνεκδίδονται συνήθως εννέα ομιλίες, που αναφέρονται άμεσα η έμμεσα στην μετάνοια και λέχθηκαν σε διάφορες εποχές.

α. Περί μετανοίας εξ αγρού αυτού επανελθόντος.

β. Περί μετανοίας και εις την σκυθρωπότητα βασιλέως Αχαάβ

γ. Περί ελεημοσύνης και εις τας δέκα παρθένους.

ο. Περί μετανοίας και ευχής.

ε. Περί νηστείας και εις τον προφήτην Ιωνάν…

στ. Περί νηστείας.

ζ. Περί μετανοίας και κατανύξεως… Η. Περί μετανοίας.

θ. Περί μετανοίας και εις τους απολειφθέντας εν ταις συνάξεσιν…

Η γνησιότητα των ομιλιών ε΄, η' και θ' αμφισβητείται, ενώ η ζ' προσγράφεται στον Σεβηριανό Γαβάλων. PG 49,277-350. ΕΠΕ 30 (1987) 86-320. ΙΧΑΠ 9-10. CPGu 4333.



6. Ομιλίαι:

εις Δεσποτικός εορτάς και γεγονότα σχετικά με τον Χριστόν. Κείμενα ευρείας και βαθείας θεολογικής προβληματικής με πλούσια βιβλική θεμελίωση κι ερμηνευτική.

α. Εις την γενέθλιον ημέραν του Σωτήρος.

β. Προς τους απολιμπανομένους… Και εις το… Βάπτισμα του Σωτήρος…

γ. Εις την προδοσίαν του Ιούδα και εις το Πάσχα..

δ. Εις το… δείπνον του Σωτήρος και περί της του Ιούδα προδοσίας και εις το Πάσχα.

ε. Εις το όνομα του κοιμητηρίου και εις τον Σταυρόν του Κυρίου…

στ. Εις τον Σταυρόν και εις τον ληστήν.

ζ. Εις τον Σταυρόν… Και εις την εξομολόγησιν του ληστού…

η. Περί της των νεκρών αναστάσεως.

θ. Κατά μεθυόντων και εις την ανάστασιν…

ι. Εις την ανάληψιν του Κυρίου…

ια. Εις την Αγίαν Πεντηκοστήν και διατί σημεία νυν ου γίνεται…

ιβ. Εις την Αγίαν Πεντηκοστήν. ΙΓ. Εις το άγιον Πάσχα.

ιδ. Εις το «επεφάνη η χάρις του Θεού» και εις τα Επιφάνια (Τιτ. 2,11).

ιε. Εις τα Θεοφάνια (προσγράφεται και στον Σεβηριανό Γαβάλων).

Η γνησιότητα των ομιλιών γ', δ και ιε΄ αμφισβητήθηκε. Μεταφράσεις στην συριακή, κοπτική, γεωργιανή, Αραβική, παλαιοσλαβική, αρμενική και λατινική. PG 49,351-418. PG 50,417-470. PG 52,765-772 (Ομιλ. Ιγ'). Α. Wenger: Reb 29 (1971) 123-135 (Ομιλ. Ιδ'). Α. Wenger: Reb 35 (1977) 81-90 (προτιμάει τον Σεβηριανό Γαβάλων) (Ομιλ. ΙΕ΄). ΕΠΕ 35 (1984) 422-654 (Ομιλ. Α' Ε΄). ΕΠΕ 36 (1983) 8-346 (Ομιλ. ΣΤ' -ιγ'). ΙΧΑΠ 22. CPG II 4334-4343.



7. Εις τον Απόστολον Παύλον, ομιλίαι 1-7.

Εγκωμιαστικά και θεολογικότατα κείμενα με πολλήν φιλολογική φροντίδα κι ευρύτατη γνώση της Γραφής. Μεταφράστηκαν στην λατινική. PG 50,473-514. Aug. Piedagnel: SCH 300 (1982) 112-320. ΕΠΕ 36 (1983) 400-534. ΙΧΑΠ 24. CPGu 4344.



8. Εγκωμιαστικοί ομιλίαι εις Αγίους και Μάρτυρας.

Κείμενα μεγάλης αξίας για την αγιολογία, την μαρτυριολογία, την ιστορία, την λειτουργική ζωή της Εκκλησίας και τον πνευματικο-ασκητικό βίο. Η σειρά των ομιλιών κατά την έκδοση της PG. Παραλείπονται οι μη εγκωμιαστικές, γιατί ανήκουν σε άλλη ομάδα.

α. Εις τον εν Αγίοις… Μελέτιον Αντιοχείας…

β. Εις τον μάρτυρα Αουκιανόν.

γ. Εις τον ιερομάρτυρα Βαβύλαν.

δ. Εις τον μακάριον Βαβύλαν και κατά Ιουλιανού και προς Έλληνας (Λόγος).

ε. Εις τους μάρτυρας Ιουβεντίνον και Μαξιμίνον.

στ. Εις την μάρτυρα Πελαγίαν την εν Αντιόχεια…

ζ. Εις τον… Ιγνάτιον τον Θεοφόρον… Αντιοχείας…

η. Εις τον… Ευστάθιον Αντιοχείας,

θ. Εις τον μάρτυρα Ρωμανόν (δεύτερη ομιλία στον ίδιο είναι νόθος).

ι. Εις τους Αγίους Μακκαβαίους και εις την μητέρα αυτών.

ια. Εις τους Αγίους Μακκαβαίους.

ιβ. Εις τους Αγίους Μακκαβαίους.

ιγ. Εις τας μάρτυρας Βερνίκην και Προσδόκην και Λομνίναν

ιδ. Εις τον τετραήμερον Λάζαρον.

ιε. Εις μάρτυρας και περί κατανύξεως και ελεημοσύνης.

ιστ. Εις μάρτυρας.

ιζ. Εις τον μάρτυρα Ιουλιανόν.

ιη. Εις τον μάρτυρα Βαρλαάμ.

ιθ. Εις την μεγαλομάρτυρα Αροσίδα και εις το μέμνησθαι θανάτου.

κ. Εις μάρτυρας αιγυπτίους.

κα. Εις τον ιερομάρτυρα Φωκάν, κατά αιρετικών και εις τον Ι'Μα' Ψαλμόν…

κβ. Εις τους Αγίους πάντας τους εν όλω τω κόσμω μαρτυρήσαντας.

κγ. Εις Λιόδωρον επίσκοπον.

κδ. Εις τους μάρτυρας (ανέκδοτη. Βλέπε Α. Wenger: Reb 14 [1956] 42).

Των ομιλιών ί -ιβ' αμφισβητείται η γνησιότητα. PG 50,515-640,645-654, 661-712. Οι Ομιλίες γ' (λεγμένη ίσως το 388 ή το 393) και ο (γραμμένη μάλλον περί το 379) εκδόθηκαν κριτικά από τους Μ. Α. SCHatkin C. Blank Β. Grillet: SCH 362 (1990) 92-274, 294-312. Η ομιλία κγ': PG 52,761-766. ΕΠΕ 36 (1983) 350-398, 568-662. ΕΠΕ 37 (1989). ΙΧΑΠ 3-4, 24, 26-27. CPGΙΙ 4345-4355, 4357, 4359-4365.



9. Ομιλίαι: Περιστατικαί και εις βιβλικά χωρία.

Γράφηκαν σε διάφορες εποχές, μέχρι και το 404. Μερικές μεταφράστηκαν στην λατινική και σε ανατολικές γλώσσες.

α. Επικίνδυνον… Τοις ακούουσι το προς χάριν δημηγορείν

β. Ομιλία μετά τον σεισμόν.

γ. Εις την παραβολήν του τα μύρια τάλαντα οφείλοντος…

δ. Εις το «Πάτερ, ει δυνατόν εστί παρελθέτω απ' εμού το ποτήριον τούτο… ».

ε. Περί του κατά Θεόν πολιτεύεσθαι… Και ερμηνεία… Του «Πάτερ ημών».

ζ. Εις τον παραλυτικόν

στ. Αναγνωσθείσης περικοπής «Σαύλος δε έτι εμπνέων απειλής… ».

στ 1. Προς τους εγκαλούντας υπέρ του μήκους… Και περί της του Σαύλου προσηγορίας και Παύλου…

στ 2. Προς τους εγκαλέσαντας υπέρ του μήκους… Και εις το ρητόν «Σαύλε, Σαύλε, τι με διώκεις»;

στ 3. Κατά των απολειφθέντων… Και εις το «Παύλος κλητός» και περί ταπεινοφροσύνης.

ζ. Εις το… Ρητόν… «Ου μόνον δε, αλλά και καυχώμεθα εν ταις θλίψεσιν… ».

η. Εις το… «Οίδαμεν ότι τοις αγαπώσι τον Θεόν πάντα συνεργεί εις αγαθόν» και … Όσον των θλίψεων το κέρδος (Ρωμαίους 8, 28).

θ. Μη απαντήσαντος εις την σύναξιν και εις (το) «Εάν πεινά ο εχθρός σου ψώμιζε αυτόν» (Ρωμαίους 12,20).

ι. Εις το «Ασπάσασθε Πρίσκιλλαν και Ακύλαν» (Ρωμαίους 16, 3).

ι. Εις Ακύλαν και Πρίσκιλλαν και εις το μη κακώς λέγειν τους Ιερείς του Θεού.

ια. Εις το «Δια δε τας πορνείας έκαστος την εαυτού γυναίκα εχέτω» (Α' Κορινθίους 1,2).

ιβ. Εις το «Γυνή δέδεται νόμω… Μακαριωτέρα δε εστίν, εάν ούτω μείνη» (Α' Κορινθίους 7,39-40).

ιγ. Εγκώμιον εις Μάξιμον και περί του ποίας δει άγεσθαι γυναίκας.

ιδ. Εις το «Ου θέλω υμάς αγνοείν, αδελφοί… » (Α' Κορινθίους 10,

ιε. Εις το «Δει δε και αιρέσεις είναι εν υμίν, ίνα οι δόκιμοι φανεροί γένωνται» (Α' Κορινθίους 11,19).

ιδ. Περί ελεημοσύνης.

ιστ εις το «Έχοντες δε το αυτό πνεύμα της πίστεως… » και εις το «επίστευσα διο ελάλησα» και περί ελεημοσύνης (Β΄ Κορινθίους 4,13).

ιζ. (Εις το αυτό ρητόν) και προς Μανιχαίους και… Τους διαβάλλοντας την Παλαιάν και διαιρούντας αυτήν από της Καινής

ιε. (Εις το αυτό ρητόν) και περί ελεημοσύνης.

ιστ. Εις το «όφελον ανείχεσθέ μου μικρόν τη αφροσύνη» (Β' Κορινθίους 11,1).

ιζ. Ουκ εις δέον χρωμένους τω… «είτε προφάσει, είτε αληθεία Χριστός καταγγέλλεται»… (Φιλιπ. 1,18).

ιη. Εις το «χήρα καταλεγέσθω μη ελάττων ετών εξήκοντα… » (Α ' Τιμ. 5,9).

ιθ. Εις τον Ηλίαν και εις την χήραν και περί ελεημοσύνης.

κ. Περί της των μελλόντων απολαύσεως και της των παρόντων ευτελείας.

κα. Περί του μη δημοσιεύειν τα αμαρτήματα των αδελφών, μηδέ κατεύχεσθαι των εχθρών.

κβ. Περί του μη απογινώσκειν τινάς εαυτών… Και προς άνδρας περί της προς τας γυναίκας ειρήνης.

κγ. Τη προτέρα συνάξει… εις (το) «Ότε δε ήλθε Πέτρος εις Αντιόχειαν… » (Γαλ. 2,11)…

κδ. Εις Ευτρόπιον ευνούχον, πατρίκιον και ύπατον.

κε. Ότε Σατορνίνος και Αυρηλιανός εξωρίσθησαν…

κστ/1. Ότε ήλθεν από Ασίας (έκδ. Α. Wenger).

κστ/2. De recipiendo Severiano.

κζ. Ομιλία προ της εξορίας,

κη. Ότε απήει εν τη εξορία.

κθ1. Επανελθόντος από της προτέρας εξορίας (εις PG μόνο Λατινικά).

κθ2. Επανελθόντος από της προτέρας εξορίας.

λ. Εις το «Τούτο δε γινώσκετε ότι εν εσχάταις ημέραις έσονται καιροί χαλεποί» (Β΄ Τιμόθεον 3,1).

λα. Εν τη μεγάλη Εκκλησία… εις το «Ουδέποτε αφ' εαυτού ποιεί ο Υιός ουδέν… » (Ιωάν. 5,19).

λβ. Εις τους καταλείψαντας την Εκκλησίαν και αυτομολήσαντας προς τας ιπποδρομίας και τα θέατρα.

Σειρά 11 ομιλιών εις PG 63,461-530:

λγ (1). Ομιλία … Εν τω Μαρτυρίω… εις το «δειν συνεχώς συνάγεσθαι»…

λδ (2). Της βασιλίδος… Προσελθούσης… Ελέχθη εν τω μαρτυρίω (= με την κατάθεση λειψάνων).

λε (3)…. (Ελέχθη) εν τω Μαρτυρίω του Αποστόλου … Θωμά… Εν τη Αρυπία…

λστ (4). Ομιλία … Εν τω ναώ της ay. Αναστασίας… Και περί… Του Ιώβ.

λζ (5). Ομιλία … Εν τω ναώ της Αγ. Ειρήνης υπέρ της σπουδής των παρόντων.

λη (6). Ομιλία … Εν τοις Αποστόλοις… Προς τους καθαρούς…

λθ (7). Ομιλία … Εν τω ναώ της Αγίας Αναστασίας,

μ (8). Ομιλία… Γότθων αναγνόντων και πρεσβυτέρου Γότθου προσμιλήσαντος.

μα (9). Περί του μη δειν εις ιπποδρομίας μηδέ εις θέατρα αναβαίνειν… Και εις το «Ο Πατήρ μου έως άρτι εργάζεται καγώ εργάζομαι» (Ιωάν. 5,17).

μβ (10). Εις το «Ο μεν θερισμός πολύς, οι δε εργάται ολίγοι» (Ματθαίος 9,37 και Λουκάς 10,2).

μγ (11). Ομιλία … Περί Ελεαζάρου και επτά παίδων,

μδ. Εις τας καλένδας… Κατά των παρατηρούντων τας νεομηνίας…

με. Εις την μετάνοιαν των Νινευϊτών.

μστ. Εις την Αποστολικήν ρήσιν «Το μωρόν του Θεού σοφώτερον των ανθρώπων εστίν… » (ανέκδοτη: Α. Wenger: Reb 14 [1956] 41).

Γράφηκαν σε διάφορες εποχές, από τα έτη της δράσεως του στην Αντιόχεια έως το 404. Μεταφράσεις πολλών από τις ομιλίες στην λατινική, τις ανατολικές γλώσσες και την σλαβική. PG 50,653-662, 713-716 (Ομιλ. Α' -β'). CPG II 4358 και 4366. PG 51,17-64,113-388. (Ομιλ. Γ' -κγ'). PG 52,391-396 και 413-448 (Ομιλ. κδ΄, κέ, κστ' -κθ' 1/2). Μπιλαλη Βασιλειου, Ιωάννου Χρυσοστόμου, Λόγοι δύο εις Ευτρόπιον, Αθήνα 1966. Μουστάκη Βασιλειου, Ιωάν. Χρυσοστόμου, ομιλία εις Ευτρόπιον…., Αθήνα 1966. Μπατιστάτου Νικ,  Ιωάν. Χρνα, ομιλία εις Ευτρόπιον ευνούχον…., Αθήνα 1966. CPG II 4368-4370, 4372-4399. Α. Wenger: Reb 19 (1961) 114-122 (Ομιλ. Κατ').

PG 56,271-280 (Ομιλ. Α΄). CPG II 4423. PG 56,247-270 (Ομιλ. Λλβ'). CPG II4441, 7 και 12.

PG 63,461-530 (Ομιλ. λγ' -μγ'). CPG II 4441,1-6, 8-11 και 13. PG 48,953-962 (Ομιλ. μδ'). CPG II 4328. PG 64,424-433 (Ομιλ. Με). Μ. Γαλανου, Ιωάννου του Χρυσοστόμου δύο ομιλίαι εις το «Ασπάσασθε Πρίσκιλλαν… », Κόρινθος 1968 (Ομιλ. Ί/ Ι και 2). ΕΠΕ 26 (1986). ΕΠΕ 21 (1987). ΕΠΕ 32 (1979). ΙΧΑΠ 20, 22, 23, 29, 35, 37. CPG II 4442.



Δ. Ερμηνευτικες ομιλίες

1. Εις την Γένεσιν, Λόγοι 1-8.

Συνεκδίδεται ως 9ος Λόγος και άλλη ομιλία («Εις το πώς δει επιτιμάν τοις των αδελφών αμαρτήμασι… »), που όμως δεν συνδέεται με τους 8 υπομνηματιστικούς Λόγους. Αναφέρονται στα τρία πρώτα κεφάλαια της Γενέσεως και φαίνεται διακόπηκαν, για να συνεχίσει ο Χρυσόστομος τον υπομνηματισμό αργότερα με συνθήκες καλύτερες. Πράγματι, ενώ οι Λόγοι αυτοί τοποθετούνται στο 386, οι 67 ομιλίες στην Γένεση τοποθετούνται στο 389. Διατυπώθηκαν αμφιβολίες για την γνησιότητά τους (Aldama No 578). Μεταφράστηκαν στην αρμενική και την λατινική.

PG 54,581-630. ΕΠΕ 8 (1983) 10-186. ΙΧΑΠ 52. CPGu 4410.



2. Εις την Γένεσιν.

Υπόμνημα στο βιβλίο της Γενέσεως με μορφή 67 ομιλιών. Εμπεριέχει πολύ αξιόλογα ερμηνευτικο-εξηγητικά στοιχεία. Δεν υπομνηματίζει στίχο προς στίχο το σύνολο του κειμένου, αλλά το εξαντλεί τουλάχιστον κατά ενότητες. Η 1η ομιλία είναι αφιερωμένη στην νηστεία. Οι 32 ομιλίες λέχθηκαν στην διάρκεια της μεγάλης Σαρακοστής του 389 και οι λοιπές μετά την Πεντηκοστή του ίδιου έτους. Μεταφράστηκαν μερικά στην κοπτική, την γεωργιανή και την Αραβική.

PG 53,21-54, 580. ΕΠΕ 2 (1981) 10-722" 3 (1980) 8-706· 4 (1983) 6-692· 5 (1982) 8-96. Ελληνικά 38(1987) 149-151. Bolletino dei classici IIi 9 (1988) 89-99. ΙΧΑΠ 41-50. CPG 11 4409.



3. Περί της Άννης (και του Σαμουήλ), Λόγοι 1-5.

Κείμενα περισσότερο οικοδομητικά και λιγότερο ερμηνευτικά με αφορμή το βιβλικό πρόσωπο της Άννης κυρίως, αλλά και του Σαμουήλ (Α ' Βασιλειών). Τοποθετούνται στο 387.

PG54,631-676. Επε8Α (1990) 10-134. 7X47731. CPGΙΙ 4411.



4. Εις τον Δαυίδ και τον Σαούλ, ομιλίαι 1-3.

Περισσότερο οικοδομητικο-θεολογικά κείμενα. Τοποθετούνται στο καλοκαίρι του 386. Μεταφράσεις στην κοπτική και την παλαιοσλαβική.

PG 54,675-708. ΕΠΕ 8Α (1990) 182-268. CPG II 4412.



5. Εις τους Ψαλμούς.

Ερμηνευτικο-υπομνηματιστικά κείμενα μεγάλης αξίας, που προϋποθέτουν ευρεία ερευνητική εργασία, κάτι που θα μπορούσε να γίνει στα πρώτα έτη της διδακτικής δράσεως του Χρυσοστόμου, από το 380 περίπου έως το 386. Τοποθετούνται όμως γενικά στα τελευταία έτη της Αντιοχειανής περιόδου του Χρυσοστόμου. Οι ερμηνευόμενοι Ψαλμοί (κατά την σειρά εκδόσεώς τους εις PG) είναι οι 4-12, 41, 43-49,103-106,108-117, 119-150, 48 και 145. Τμήματα του κειμένου ενίοτε είναι τόσο κι έτσι οργανωμένα, που δημιουργούν το ερώτημα εάν απαγγέλθηκαν η μόνο συντάχθηκαν. Μεταφράσεις, τμηματικά, στην λατινική, την κοπτική και την αρμενική.

PG 55,39-528. ΕΠΕ 5 (1982) 100-682· ο (1982) 6-676* 7 (1983) 8-534. Α. Μ. Malingrey, εις J. Dummer, Texte und Text Kritik(Tu 133), Berlin 1988, σσ. 351-378. G. M. Ναan εις Anadi Storiadell' Esegesi 6(1989) 125-145 και 8(1991) 589-597. 7X477 53-61. CPGii 4413-4415.



6. Εις Ιώβ.

Ένα σύντομο κι ένα εκτενές κείμενο.

α. Υπόμνημα εις τον μακάριον Ιώβ.

Διατυπώθηκε η άποψη ότι πρόκειται για τμήμα νεανικού έργου του Χρυσοστόμου (Η. Sorlin).

β. Αποσπάσματα εις Ιώβ.

Συναγμένα από Σειρές, χωρίς να προϋποθέτουν υπόμνημα του Χρυσοστόμου στον Ιώβ.

PG 64,503-506 και 505-656. Η. Sorlin L. Neyrand: SCH346 (1988) και 348 (1988). U. Hagedorn D. Hagedorn,Kommentarzu Hiob, Berlin de Gruyter 1990. CPG II 4443-4.



7. Εις τον Ησαΐαν ερμηνεία.

Τρία μεταξύ τους ανεξάρτηια κείμενα. Το πρώτο και υπομνηματιστικότερο αφορά στο Ησαΐα 1-8, 10 και το θεώρησαν αναπόδεικτα μέρος ολοκλήρου υπομνήματος στον Ησαΐα, επειδή βρέθηκε στην αρμενική ολόκληρο στον Ησαΐα υπόμνημα, που αποδίδεται στον Χρυσότομο. Αμφισβητείται η γνησιότητα (J. Dumortier). Το δεύτερο κείμενο ερμηνεύει το Ησαΐα 6,1 με την βοήθεια και άλλων χωρίων. Το τρίτο κείμενο είναι ομιλία εις το Ησαΐα 45,7.

PG 56,11-94, 97-142 και 141-152. J. Dumortier: SCH 277(1981). J. Dumortier A. Liffooghe: SCH 304 (1983). E77E8 (1983) 190-508. ΕΠΕ 8A (1990) 320-470. ΙΧΑΠ 62. CPGii 4416-4418.



8. Εις Ιερεμίαν 10,23. Μόνο ένα ομιλητικό κείμενο.

PG56,153-162. Επε8Α (1990) 472-494. CPGii 4419.



9. Εις την ασάφειαν των προφητειών της Π. Δ.

Δύο κείμενα ομιλητικά που λέχθηκαν στην Αντιόχεια το 386, για να εξηγήσουν την ασάφεια των προφητειών, η οποία αιτία είχε την αδυναμία των Ισραηλιτών προς αποδοχή των γεγονότων και την από τους ίδιους προστασία των Προφητών.

PG56,163-192. ΕΠΕ 1 (1984) 306-384. 7X47736. CPGii 4420.



10. Εις το Ματθαίου, ομιλίαι 1-90.

Το αρχαιότερο σχετικά πλήρες υπόμνημα εις το ευαγγέλιο Ματθαίου και από τα καλύτερα ερμηνευτικά έργα του Χρυσοστόμου, θίγει πολλά εισαγωγικο-ερμηνευτικά ζητήματα, υπογραμμίζει την ενότητα Π. και Κ. Διαθήκης, εξηγεί τις διαφορές των Ευαγγελιστών, ευκαιριακά πολεμάει τις αιρέσεις και δη τον αρειανισμό, θεολογεί ευρύτατα για τα ποικίλα προβλήματα της καθημερινής ζωής των πιστών και περιγράφει την ζωή των μοναχών.

Στο Ματθαίον 9,37 αναφέρεται και η ομιλία PG 63,515-524. Παραδίδονται και από τον αρχαιότερο κώδικα χρυσοστομικών έργων, τον Codex 95 της Βιβλιοθήκης Wolfenbuttel, του ΣΤ' αι. Τοποθετείται γενικά στο 390. Ενωρίς μεταφράστηκε στην λατινική (αρχικά οι 25 πρώτες ομιλίες), την αρμενική, την συριακή, την κοπτική, την γεωργιανή, την Αραβική και την παλαιοσλαβική. Στην λατινική, πλήρη μετάφραση εκπόνησε και ο εκλατινισμένος κρητικός λόγιος Γεώργιος Τραπεζούντιος (t 1472). Η έκταση και η οργάνωση ενίοτε του κειμένου θέτουν το πρόβλημα, εάν εκφωνήθηκαν ή μόνο συντάχθηκαν οι ομιλίες.

PG 57,13-58, 794. ΕΠΕ 9 (1978) 16-726· 10 (1978) 8-892· 11 (1979) 8-870· 12 (1979) 8-412. Fr. Field, Joh. Chrys… In Matthaeum…., I II, Cambridge 1839. Γ. Καρυοφυλλη, Τα ευρισκόμενα άπαντα του… Ιωάννου Χρυσοστόμου…., Αθήνα 1872. ΙΧΑΠ 63-69. CPG II 4424.



11. Εις το Ιωάννου, ομιλίαι 1-88.

Σύντομα ομιλητικά κείμενα, των 10'-15', που λέχθηκαν περί το 391/2. Έχουν εντονότερο θεολογικό χαρακτήρα απ' ό,τι οι ομιλίες στο Ματθαίου και προπαντός με κάθε ευκαιρία απαντούν στην διδασκαλία των Ευνομιανών. Η διατύπωση «εκ της συνεχούς ενταύθα γινομένης αναγνώσεως» (Ομιλ. ια' 1: PG 59,77) προϋποθέτει όχι μόνο συνεχές σε ημέρες και ώρες τακτές ομιλητικό έργο, αλλά και ταύτιση του όρου «ανάγνωσις» με το έργο του υπομνηματισμού ή του ερμηνευτικού κηρύγματος. Μεταφράσεις ομιλιών εκπονήθηκαν στην συριακή, την κοπτική, την γεωργιανή, την αρμενική και την Αραβική. Η ομιλία PG 56,247-256 αναφέρεται στο Ιωάν. 5,19.

PG 59,23-482. Γ. Καρυοφυλλη, Τα ευρισκόμενα άπαντα του… Ιωάννου Χρυσοστόμου. Ερμηνεία εις το κατά Ιωάννην…., Γ', Αθήνα 1874. ΕΠΕ 12 (1979) 416-814· 13 (1978) 10-754· 14 (1981). ΙΧΑΠ71-75. CPG II 4425.



12. Εις τας Πράξεις, ομιλίαι 1-55.

Οι ομιλίες ακούστηκαν το 400 στην Κωνσταντινούπολη, αλλά, φαίνεται, δεν ευτύχησαν να θεωρηθούν - διορθωθούν από τον ίδιο τον Χρυσόστομο και γι' αυτό έχουν ύφος κατώτερο από άλλα χρυσοστομικά κείμενα, ενώ παραδόθηκαν σε δύο μορφές, μία περισσότερο και μία λιγότερο φροντισμένη. Η τελευταία θεωρείται αυθεντικότερη και δημοσιεύεται με ανάμιξη ενίοτε και τμημάτων της πρώτης. Οι ομιλίες αυτές υπήρξαν ευκαιρία να παρουσιάσει την ζωή της πρώτης Εκκλησίας και προπαντός το έργο του Παύλου. Είναι το πρώτο υπόμνημα στις Πράξεις για τους δέκα πρώτους αιώνες της Εκκλησίας.

PG 60,13-384. Γ. Καρυοφυλλη, Τα ευρισκόμενα απαντα τού… Ιωάννου Χρυσοστόμου. Ερμηνεία εις το κατά Ιωάννην… Και εις τας Πράξεις των Αποστόλων, Γ', Αθήνα 1874. ΕΠΕ 15(1983)· 16Α (1984)· 16Β (1984) 6-296. ΙΧΑΠ Ί6-19. CPG II 4426.



13. Εις την αρχήν και την επιγραφήν των Πράξεων, ομιλίαι 1-4.

Κείμενα εισαγωγικο-ερμηνευτικού και οικοδομητικού χαρακτήρα, που λέχθηκαν στην Αντιόχεια το 388. Οι δύο πρώτες ομιλίες μεταφράστηκαν στην αρμενική.

PG 51,65-112. ΙΧΑΠ 30. CPGii 4371.



14. Εις την Προς Ρωμαίους, ομιλίαι 1-32.

Το εξοχότερο ερμηνευτικο-κηρυκτικό έργο του Χρυσοστόμου, όπου είχε την ευκαιρία να θαυμάσει και να εγκωμιάσει όσο κανείς άλλος στην ζωή της Εκκλησίας τον Παύλο. Ο Χρυσόστομος εμβαθύνει στις πνευματικές εκείνου εμπειρίες τόσο και φροντίζει τον λόγο του τόσο, ώστε ο Ισίδωρος Πηλουσιώτης να γράψει, ότι και ο ίδιος ο Παύλος δεν θα «ηρμήνευεν» «άλλως» τον εαυτό του (Επιστ. Ε' 32: PG 78,1348). Λέχθηκε μάλλον περί το 392. Μετάφραση αρμενική.

PG 60,391-682. F. Field, Ioannis Chrysostomi intepretatioomnium epistularum Paulinarum, I, Oxford 1845-1862. ΕΠΕ 16B(1984) 304-646· 17 (1985) 10-734. ΙΧΑΠ 80 (1981) 83 (1985). CPG II 4427.



15. Εις την Α' προς Κορινθίους, ομιλίαι 1-44.

Λέχθηκαν στην Αντιόχεια και είναι οι πλουσιότερες σε θεολογικές τομές από τις ομιλίες του Χρυσοστόμου. Μετάφραση συριακή, κοπτική, αρμενική και Αραβική.

Για τα Α' Κορινθίους 7,2· 10,1 και 11,19 είπε και τις 5 ομιλ. : PG 51,207-260. Για το Α' Κορινθίους 15,28 μία ομιλία εκδόσεως Haidacher. PG 61,9-382. F. Field, loan. Chrys…., II. ΕΠΕ 18 (1979) 12-624·18A (1980). CPG II 4428.



16. Εις την Β΄ προς Κορινθίους, ομιλίαι 1-30.

Λέχθηκαν και αυτές στην Αντιόχεια μετά τις 44 ομιλίες στην Α' Κορινθίους. Μετάφραση στην συριακή και άλλες ανατολικές γλώσσες. Για τα χωρία Β΄ Κορινθίους 4,13 και 11,1 είπε άλλες 4 ομιλίες: PG 51,271-310. PG 61,381-610. F. Field, loan. Chrys…., Ill, Oxford. ΕΠΕ 19(1986) και 20 (1979) 8-152. CPG II 4429.



17. Εις την Προς Γαλάτας.

Είναι κείμενο συνεχές με μορφή σύγχρονου υπομνήματος, αλλά μάλλον προϋποθέτει ομιλίες, που συγκροτήθηκαν από κάποιον επιμελητή σε έξι τμήματα, όσα και τα κεφάλαια της Προς Γαλάτας. Λέχθηκαν στην Αντιόχεια μετά τις ομιλίες εις Α΄ και Β΄ Κορινθίους.

PG 61,611-682. F. Field, loan. Chrys…., Εν. ΕΠΕ 20 (1979) 160-408. CPGii 4430.



18. Εις την Προς Εφεσίους, ομιλίαι 1-24.

Λέχθηκαν στην Αντιόχεια και πλην άλλων πληροφορούν για την ζωή των μοναχών (Ομιλ. Δ και 13) και αναπτύσσουν την περί γάμου θεολογία (Ομιλ. 20). Όμως οι 6, 10 και 11 λέχθηκαν στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ του τέλους του 403 και του Πάσχα του 404. Μετάφραση συριακή και αρμενική.

PG 62,9-176. F. Field, loan. Chrys…., Εν, σσ. 104 και εξής ΕΠΕ 20(1979) 412-716 και 21 (1980) 8-348. CPGii 4431.



19. Εις την Προς Φιλιππησίους, ομιλίαι 1-15.

Οι ομιλίες αυτές λέχθηκαν μάλλον στην Κωνσταντινούπολη και, μολονότι δεν έχουν στην μορφή και την δομή τους την τελειότητα παλαιοτέρων κειμένων του Χρυσοστόμου, εμπεριέχουν πολλά θεολογικά στοιχεία. Στην ομιλία 7,2 π.χ. έχουμε την περίφημη χριστολογική διατύπωση: «Μη δη συγχέωμεν, μηδέ διϊστώμεν ( τις φύσεις του Χριστού). Εις Θεός, εις Χριστός, ο Υιός του Θεού. Το δε εις όταν είπω, ένωσιν λέγω ου σύγχυσιν, της φύσεως ταύτης εις εκείνην μετατραπείσης, αλλ' ηνωμένης» (PG (>2,232). Μετάφραση αρμενική και συριακή.

PG 62,117-298. F. Field, loan. Chrys…., V, σσ. 1 και εξής ΕΠΕ 21(1980) 348-874 και 22 (1983) 8-72. CPG II 4432.



20. Εις την Προς Κολοσσαείς, ομιλίαι 1-12.

Λέχθηκαν στους μήνες που ακολούθησαν την δυσμένεια του Ευτροπίου, δηλαδή μετά το καλοκαίρι του 399. Έχουν μεγάλο θεολογικό ενδιαφέρον και δη χριστολογικό. Μετάφραση στην αρμενική και την συριακή.

PG 62,299-392. F. Field, loan. Chrys…., V, σσ. 172 και εξής ΕΠΕ 22(1983) 74-352. CPGii 4433.



21. Εις την Α' Προς Θεσσαλονικείς, ομιλίαι 1-11.

Λέχθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Μετάφραση κοπτική, συριακή και αρμενική.

PG 62,391-468. F. Field, loan. Chrys…., V, σσ. 313 και εξής ΕΠΕ 22(1983) 354-588. CPG II 4434.



22. Εις την Β΄ Προς Θεσσαλονικείς, ομιλίαι 1-5.

Λέχθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Μετάφραση στην κοπτική και την αρμενική.

PG 62,467-500. F. Field, loan. Chrys…., V, σσ. 443 και εξής ΕΠΕ 23(1986) 8-112. CPG II 4435.



23. Εις την Α' Προς Τιμόθεον, ομιλίαι 1-18.

Λέχθηκαν κατά τον τελευταίο καιρό της παραμονής τού Χρυσοστόμου στην Αντιόχεια, το 396/7 (I. Opelt). Περιγράφει με θαυμασμό και τον ασκητικό βίο ερημιτών στα πλησίον της Αντιόχειας βουνά. Μετάφραση στην αρμενική και κοπτική.

PG 62,501-600. F. Field, loan. Chrys…., Εν, σσ. 1 και εξής ΕΠΕ 23(1986) 116-454. CPGii 4436.



24. Εις την Β΄ Προς Τιμόθεον, ομιλίαι 1-10.

Λέχθηκαν περί το 396/7 στην Αντιόχεια (I. Opelt). Μετάφραση στην αρμενική. Ομιλία ιδιαίτερη στο Β΄ Τιμοθ. 3,1: PG 56,271-280. PG 62,599-662. F. Field, loan. Chrys…., να, σσ. 162 και εξής ΕΠΕ 23

(1986) 458-670. CPG II 4437.



25. Εις την Προς Τίτον, ομιλίαι 1-6.

Λέχθηκαν περί το 396/7 στην Αντιόχεια (I. Opelt). Μετάφραση στην συριακή και την αρμενική.

PG 62,663-700. F. Field, loan. Chrys…., να, σσ. 264 και εξής ΕΠΕ 24(1989) 10-134. CPG II 4438.



26. Εις την Προς Φιλήμονα, ομιλίαι 1-3.

Σύντομο υπομνηματιστικό κείμενο της τελευταίας μάλλον Αντιοχειανής περιόδου του Χρυσοστόμου. Με θεολογικές προϋποθέσεις και μεγάλη ευαισθησία ερμηνεύει το κοινωνικό φαινόμενο της δουλείας ως αποτέλεσμα της πτώσεως του ανθρώπου. Οι Χριστιανοί παρά ταύτα δεν πρέπει να θεωρούν νόμο φυσικό και αποδεκτό την δουλεία, διότι όλοι οι άνθρωποι μεταξύ τους είναι ίσοι.

PG 62,701-720. F. Field, loan. Chrys…., να, σσ. 325 και εξής ΕΠΕ 24(1989) 138-196. CPG II 4439.



27. Προς την Προς Εβραίους, ομιλίαι 1-34.

Λέχθηκαν περί το 403/404 και συγκροτήθηκαν σε υπομνηματιστική σειρά μετά το 407 από κάποιον Αντιοχέα πρεσβύτερο Κωνσταντίνο, βάσει χειρογράφων που είχαν οι ταχυγράφοι. Ο Opelt τις χρονολογεί μεταξύ 396 και 398. Μεταφράστηκαν στην λατινική (PG 63,237- 456), την αρμενική και την Αραβική.

PG 63,9-236. F. Field, loan. Chrys…., ναi, ΕΠΕ 24 (1989) 200-582 και ΕΠΕ 25 (1988) 10-386. CPG II 4440.



Ε. Αποσπάσματα

1. Αποσπάσματα εκ Σειρών.

Υπόμνημα εις Παροιμίας. Στον κώδικα 161 Πάτμου περιέχεται σχετικό κείμενο, που θεωρήθηκε νεανικό έργο του Χρυσοστόμου (Μ. Richard: Museon 78 [1965] 259).

Αποσπάσματα εις Παροιμίας. Συντάχθηκαν από σειρές. PG 64,659-740. CPG II 4445.

Αποσπάσματα (εις Ιερεμίαν) εις Σειράς. Μερικά δυνατόν ν' ανήκουν εις τον Χρυσόστομον, ενώ αποδόθηκαν και στον Πολυχρόνιο Απαμείας (L. Dieu). PG 64,740-1037. CPG II 4447.

Αποσπάσματα (εις Δανιήλ) εις Σειράν. Στην ανέκδοτη Σειρά Ιωάννη Όρουγγαρίου προσγράφονται πολλά Σχόλια στον Χρυσόστομο, κυρίως από άλλα έργα του ιδίου. CPG II 4448.

Αποσπάσματα (εις Λουκάν) εις Σειράς. Κυρίως από διάφορα έργα του Χρυσοστόμου. CPG II 4449.

Αποσπάσματα (εις τας Καθολικάς επιστολάς) εκ διαφόρων έργων του Χρυσοστόμου δεν προϋποθέτουν σχετικό Υπόμνημα. PG 64,1040-1062. CPG II 4450.



2. Αποσπάσματα εκ πατερικών εκλογών Ανθολογίων.

Στις Εκλογές Ανθολόγια περιλήφθηκαν πολλά κείμενα ως χρυσοστομικά, μερικά των οποίων είναι γνήσια, ενώ άλλα νόθα ή αβέβαια. Με την σειρά του CPG II 4495 σημειώνουμε τις εκδόσεις:

PG 85,1200C. PG 96, 280Β· 289Abc" 513C 232Α· 233Α· 401D. PG 95,1085C· 1240B· 1292A" 1309C" 1433Bc. PG 79,345-348. PG89,365D-368B· 340Ab. PG 94,1269-1272· 1361D· 1364A" 1313C1396-1397· 1400Bc· 1408Bc. PG 110,156-157. S. Haidacherεις Bz16 (1907) 173-8. Toy Ιδιου εις Saww144,4 (1902) 22-9. G. Bardy εις Roc 23 (1922/3) 430-1.



ΣΤ. Επιστολές

Προς Ιννοκέντιον 1-2.

Πρεσβυτέροις και Διακόνοις εν δεσμωτηρίω δι' ευσέβειαν.

Προς Ολυμπιάδα 1-17.

Προς διάφορα πρόσωπα 18-242.

Από αυτές η 125 (προς Κυριακόν) είναι συμπίλημα από την 1η επιστολή προς Ολυμπιάδα, η 233 νόθος και οι 237-241 ανήκουν στον πρεσβύτερο Κωνστάντιο. Εκτός από την πρώτη Επιστολή προς Ιννοκέντιο, γραμμένη μάλλον μετά το Πάσχα του 404 και πριν αναχωρήσει για την εξορία, όλες γράφηκαν από τον τόπο της εξορίας του και σκοπό είχανε να παρηγορήσουν τους διωκόμενους φίλους του, να τους νουθετήσουν, να τους ευχαριστήσουν για όσα έπρατταν χάριν του Χρυσοστόμου και να τους πληροφορήσουν τα αφορώντα στην κατάσταση του ίδιου. Όλα σύντομα κείμενα με θεολογικά ενίοτε στοιχεία. Το πλήθος των προσώπων (περίπου 130), με τα οποία επικοινωνεί στην Κωνσταντινούπολη και την Συρία, υπογραμμίζει την φροντίδα του για το ποίμνιο της Εκκλησίας και το ενδιαφέρον του για την Ιεραποστολή.

PG 52,529-748. Α. Μ. Malingrey, Lettres a Olympias: SCH13 bis (1968). Της Ιδιασ, επιστ. Προς Ιννοκέντιον: SCH 342 (1988) 68-94. P. Callegari, Dall'esilio. Lettere, Milano 1976. ΕΠΕ 37 (1989) 348-582. ΕΠΕ 38 (1990). CPG II 4405.



Ζ. Διοικητικά Υπηρεσιακά Κείμενα

Επιστολαί αποφάσεις, υπομνήματα, δηλώσεις διοικητικής φύσεως.

Ένεκα της πολυτάραχης αρχιεπισκοπείας του και της πληθωρικής δράσεως προέκυψαν Επιστολές, αποφάσεις, Δηλώσεις, Υπομνήματα, Διδασκαλίες, που έχουν σχέση με την διοίκηση. Τα συντάσσει ως Αρχιεπίσκοπος ή ως πρόεδρος συνόδων και δικαστηρίων. Από τα πολλά αυτά κείμενα διασώθηκαν ελάχιστα, σύντομα και κυρίως αποσπασματικά:

Γράμμα: Προς Θεόφιλο Αλεξανδρείας 1-2 (Grumel No 19 και 21).

Δήλωσις: αφορά στον Σεβηριανό Γαβάλων (Grumel No 24).

Δήλωσις: Προς τον Επιφάνειο Σαλαμίνας Κύπρου (Grumel No 25).

Διδασκαλία: Σχετική με την συγχώρηση αμαρτημάτων (Grumel No 26).

Επιστολή: Απάντηση (προς Θεόφιλο) στην σύνοδο της Δρυός (403)· (Grumel No 27).

Αντιδήλωσις: Δήλωση προς επισκόπους της συνόδου της Δρυός (Grumel No 28).

Αντιδήλωσις: Προς τον Αυτοκράτορα Αρκάδιο (Grumel No 30).

Παραγγελία: Προς τον εξομολόγο (αμφιβαλλόμενο) (Grumel No 32).

Επιστολαί συνοδικαί: Για την καθιέρωση της εορτής των Χριστουγέννων την 25η Δεκεμβρίου (Grumel No 33).

Κανόνες επιτίμια: εσφαλμένα του αποδίδονται τρεις σειρές επιτιμίων ή Κανόνων (Grumel No 34).

Άλλα τόσα περίπου σχετικά κείμενα μόνο μνημονεύονται.

PG 47,25· 29- 32' 36. PG 67,733-736· 705Bc. PG 100,112Β. Ραλλη Ποτλή, Ο', 387. V. Grumel, Les regestes des

Actes du Patriarcat de Constantinople, I 1, Kadikioe Bucarest1932, σσ. 9-17. CPG II 4495 (28-33).



Η. Αμφιβαλλόμενα και νόθα έργα

Ο αριθμός τους είναι τεράστιος -κατά τίτλους μάλιστα μεγαλύτερος από τον αριθμό των γνήσιων έργων του. Τα πλείστα είναι πολύ σύντομα και δη αποσπάσματα και διασκευές χρυσοστομικών ή άλλων έργων. Εδώ παραθέτουμε τους τίτλους τους, με την σειρά της εκδόσεως του J. P. Migne στην PG. Για τα λοιπά παραπέμπουμε στο CPG του Μ. Geerard. Κείμενα, που με βεβαιότητα αποδόθηκαν στον πραγματικό συγγραφέα τους, αποφεύγουμε να τα καταγράψουμε.

1. Ότι ου χρη ευτραπελίζειν τον ασκητήν.

2. Περί νηστείας και ελεημοσύνης.

3. Περί Ιερωσύνης λόγος έβδομος.

4. Ότι χρη του Χριστού μαθητήν ήπιον είναι…

5. Ότι επίπλαστον σχήμα και μη αληθές φεύγειν χρη.

6. Προς Ιουδαίους και Έλληνας και αιρετικούς και εις το Ιωάν. 2,2. PG48,1055-1096. CPGii 4501-4507.

8. Εις την Αγίαν Πελαγίαν.

9. Εις τον μάρτυρα Ρωμανόν (Λόγος Β΄).

10. Εις την προδοσίαν του Ιούδα.

11. Εις την μνήμην του Αγ. Βάσσου… Και εις το «μάθετε απ' εμού ότι πραός ειμί και ταπεινός τη καρδία».

12. Εις Πέτρον τον Απόστολον και Ηλίαν τον προφήτην.

13. Εις τον μακάριον Αβραάμ.

14. Εις την Αγίαν… Θέκλαν εγκώμιον.

15. Περί προσευχής, Λόγοι 1-2.

16. Εις τον χρησμόν Ζαχαρίου και εις την σύλληψιν της Ελισάβετ.

17. Εγκώμιον εις την σύλληψιν … Ιωάννου του Προδρόμου…

18. Εις τον ευαγγελισμόν… της Θεοτόκου.

19. Εις το «εξήλθε δόγμα παρά Καίσαρος» (Λουκάς 2,1).

20. Εις Ιωάννην τον Πρόδρομον.

21. Εις τα άγια Θεοφάνια.

22. Εις την υπαπαντήν… Και εις την Θεοτόκον και εις τον Συμεώνα.

23. Τη αγία και μεγάλη Παρασκευή.

24. Εις τον τίμιον… Σταυρόν και περί της των πρώτων ανθρώπων παραβάσεως.

25. Εις την τριήμερον ανάστασιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. P. Fr. De Cavalieri: Studi e Testi 65 (1935)

26. Περί του κατά Θεόν πολιτεύεσθαι και εις το «στενή η πύλη»… Και εις το «Πάτερ ημών». PG51,41-48.

27. Ότε της Εκκλησίας έξω ευρεθείς Ευτρόπιος και περί παραδείσου και Γραφών…

28. Εις την επίλυσιν της Χαναναίας…

29. Προς Καισάρων επιστολή (απόσπασμα).

30. Εις την ανάληψιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ομιλίαι 1-5.

31. Εις την Πεντηκοστήν, Λόγοι 1-3.

32. Εις την προσκύνησιν του τιμίου Σταυρού…

33. Περί του μη επαισχύνεσθαι ομολογείν τον τίμιον Σταυρόν… PG52,395-414· 449-460" 757-760· 791-844. CPGii

34. Εις τον Δαυίδ (Ψαλμοί 50) και τον Παύλον…., περί μετανοίας.

35. Προσίμια των Ψαλμών.

36. Προθεωρία εις τους Ψαλμούς.

37. Εις το «εν θλίψει επλάτυνάς με» (Ψαλμοί 4).

38. Εις την επιγραφήν του Ν' Ψαλμού και περί μετανοίας Δαυίδ…., ομιλίαι 1-2.

39. Εις το «εύξασθε και απόδοτε Κυρίω τω Θεώ ημών» (Ψαλμοί 75, 12).

40. Λόγος εις την Τρυγόνα, ήτοι εις την Εκκλησίαν.

41. Εις το «επήραν οι ποταμοί φωνάς αυτών» (Ψαλμοί 92, 3).

42. Εις το «δεύτε, αγαλλιασώμεθα τω Κυρίω» (Ψαλμοί 94,1).

43. Εις τον Ρ' (100) Ψαλμόν.

44. Εις τους Ψαλμούς ρα -ρζ' (101-107).

45. Εις τον ρη' Ψαλμόν, ήτοι τον Άμωμον, Στάσεις 1-3 (Ομιλίαι;).

46. Εις το «εξελού με, Κύριε, εξ ανθρώπου πονηροϋ» (Ψαλμοί 139, 1). PG55,527-538 559-602· 611-620' 629-710.

47. Ερμηνεία εις τον Δανιήλ προφήτην.

48. Εις τον Μελχισεδέκ.

49. Περί τελείας αγάπης… Και περί κατανύξεως.

50. Περί εγκρατείας (continentia).

51. Περί παραμυθίας (consolatione), Λόγοι 1-2 (λατινιστί).

52. Σύνοψις Παλαιάς και Καινής (Διαθήκης), ως εν τάξει υπομνηστικού.

53. Εις το Γενέθλιον του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού.

54. Εις Γένεσιν 1,31 κ.λπ. :

 α) «Είδεν ο Θεός πάντα όσα εποίησεν… »

 β) «Ότι την εικόνα την καθ' ομοίωσιν Θεού… έρριψεν ο άνθρωπος… »

 γ) εις την εξορίαν του Αδάμ…., Λόγοι 1-3.

55. Εις το μη πλησιάζειν θεάτροις…

56. Εις τον δίκαιον και μακάριον Ιώβ, Λόγοι 1-4.

57. Εις τον προφήτην Ηλίαν.

58. Εις τον Ιωσήφ και περί σωφροσύνης.

59. Εις την Σουσάνναν.

60. Εις τους τρεις παίδας και εις την βαβυλωνίαν κάμινον.

61. Opus imperfectum in Matthaum (λατινιστί) ( Έργο υπόμνημα ατελές εις το ευαγγέλιο Ματθαίου). PG 56,193-62. Εις την αποτομήν του Προδρόμου… Και εις την Ηρωδιάδα.

63. Εις τον Πρόδρομον.

64. Εις τους κορυφαίους… Πέτρον και Παύλον και το αυτών μαρτύριον.

65. Εις τους Αγίους δώδεκα Αποστόλους.

66. Εις τον… Θωμάν Απόστολον και κατά Αρειανών…

67. Εις τον άγιον Στέφανον τον Πρωτομάρτυρα.

68. Εις το «αρκεί σοι η χάρις μου… » (Β΄ Κορινθίους 12,9).

69. Εις την παραβολήν περί του Ασώτου.

70. Εις την όρχησιν της Ηρωδιάδος και εις την αποτομήν της κεφαλής του Προδρόμου…

71. Εις το «συνήγαγον οι Ιουδαίοι συνέδριον… » (Ιωάν. 11, 47).

72. Εις την παραβολήν των δέκα παρθένων (Ματθαίος 25,1).

73. Εις την Σαμαρειτιν και εις το «έρχεται ο Ιησούς εις πάλιν Σαμαρείας… » (Ιωάν. 4,5).

74. Περί ζήλου και ευσεβείας και εις τον εκ γενετής τυφλόν.

75. Περί ψευδοπροφητών και ψευδοδιδασκάλων και άθεων…

76. Εις το ιπποδρόμων.

77. Εις το «προσέχετε την ελεημοσύνην ημών» (Ματθαίος 6, 1-

78. Εις την αρχήν της Ινδικτιώνος… Και εις Μάρτυρας…

79. Λόγος κατηχητικός εις το «όμοια εστίν η βασιλεία των ουρανών… » (Ματθαίος 20,1).

80. Εις την παραβολήν της συκής.

81. Εις τον φαρισαίον.

82. Εις τον τελώνην και τον φαρισαίον.

83. Εις τον… Και εις τον Ζακχαίον και περί κρίσεως…

84. Εις τον άγιον Ιωάννην τον Θεολόγον.

85. Εις την άρνησιν του Πέτρου και εις τον Σταυρόν…

86. Εις την δευτέραν παρουσίαν του Κυρίου…

87. Ερμηνεία εις το «Πάτερ ημών».

88. Εις την αρχήν της Ινδίκτου.

89. Εις τον τίμιον Σταυρόν.

90. Εις την Ύψωσιν του τιμίου Σταυρού.

91. Εις τον άγιον πρωτομάρτυρα Στέφανον.

92. Εις την μέσην εβδομάδα των νηστειών.

93. Εις τα Βάϊα.

94. Κατά αιρετικών και εις την Θεοτόκον.

95. Εις τον ληστήν και εις την προδοσίαν του Σωτήρος.

96. Κατηχητικός εις το Πάσχα (Είναι ο γνωστός Λόγος «Ει τις ευσεβής και φιλόθεος… », που διαβάζεται την ημέρα του Πάσχα μέχρι σήμερα). PG 59,721-724.

97. Εις το Πάσχα, Λόγοι 1-7. 98.

98. Εις την Σύναξιν των Αρχαγγέλων.

99. Περί μετανοίας και εις Ηρώδην και Ιωάννην τον Βαπτιστήν. PG 59,485-532- 535-628

100. Παραινετικός περί μετανοίας, Α

101. Περί μετανοίας και ελεημοσύνης, Β

102. Περί μετανοίας, Γ'.

103. Περί ελεημοσύνης.

104. Περί νηστείας, δ -ζ'.

105. Περί υπομονής και του μη πικρώς κλαίειν τους τελευτώντας.

106. Περί υπομονής.

107. Περί σωτηρίας ψυχής.

108. Εις τους κατηχουμένους.

109. Ταλανισμός προς τους φθείροντας τας του Χριστού παρθένους.

110. Κατά αιρετικών.

111. Περί ελεημοσύνης.

112. Επιστολή προς μοναχούς.

113. Εις τον ευαγγελισμόν της υπεραγίας Θεοτόκου.

114. Εις το «όσα αν δήσητε επί της γης, έσται δεδεμένα… » (Ματθαίος 18,18).

115. Εις το λέγειν τους Ιουδαίους «δαιμόνων έχεις… » (Ιωάν. 7, 20 και 24).

116. Περί μετανοίας.

117. Περί ελπίδος.

118. Περί αγάπης. PG60,681-768.

119. Ότι θεοπρεπές έργον η κατά Θεόν αγάπη εστίν.

120. Εις προδοσίαν του Ιούδα και εις το πάθος του Κυρίου.

121. Εις το «εμνήσθην Θεού και ηυφράνθην» (Ψαλμοί 76,4).

122. Εις την Ραχήλ και εις τα νήπια.

123. Εις τον Ηρώδη και εις τα νήπια.

124. Εις Μάρθαν και Μαρίαν και Λάζαρον και Ηλίαν τον προφήτην.

125. Εις το «εξελθόντες οι φαρισσαίοι συμβούλων έλαβον» (Ματθαίος 12,14).

126. Εις την πόρνην και εις τον φαρισαϊον.

127. Εις την ανάληψιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.

128. Εις τα Βαΐα.

129. Εγκώμιον εις τον άγιον Ιωάννην τον Θεολόγον.

130. Εις τον άγιον Ιωάννην… Τον Θεολόγον.

131. Εις την Μεταμόρφωσιν.

132. Περί αυχμού.

133. Εις τον Ιορδάνην ποταμόν.

134. Εις τον φαρισαίον και εις την πόρνην.

135. Εις την Χριστού Γέννησιν.

136. Εις το «ότε ανέβη ο Κύριος εις το Ιερόν» (Ιωάν. 7, 14).

137. Εις την Μεσοπεντηκοστήν.

138. Εις την Σαμαρεϊτιν, τη ημέρα της Μεσοπεντηκοστής.

139. Εις το «Πάτερ, ει δυνατόν, το ποτήρων τούτο παρελθέτω απ' εμού» (Ματθαίος 26,39).

140. Εις την παραβολήν «άνθρωπος τις κατέβαινε και λησταίς περιέπεσε» (Λουκάς 10,30).

141. Εις την γέννησιν Ιωάννου του … Προδρόμου…

142. Εις την Γέννησιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.

143. Εις Ζακχαίον τον τελώνην.

144. Εις τον εκατόνταρχον.

145. Εις το «εξήλθεν ο σπείρων του σπείραι τον σπόρον αυτού» (Λουκάς 8,5).

146. Εις την δραχμήν και εις το «άνθρωπος τις είχε δύο υιούς» (Λουκάς 15,11).

147. Περί νηστείας.

148. Εις τον υιόν της χήρας. PG 61,681-684· 687-734 737-746

149. Εις τον τελώνην και εις τον φαρισαϊον.

150. Εις την είσοδον των Αγίων νηστειών.

151. Περί νηστείας: Κυριακή έ των νηστειών.

152. Περί νηστείας.

153. Περί ευχής.

154. «Πυρ ήλθον βαλείν επί την γην» (Λουκάς 12,49) και «Ουκ ήλθον βαλείν ειρήνην, αλλά μάχαιραν» (Ματθαίος 10,34).

155. Νουθεσίαι πνευματικοί.

156. Εις την αρχήν των νηστειών και περί νηστείας.

157. Εις την προσκύνησιν του Τιμίου ξύλου.

158. Εις την ανάστασιν του Κυρίου… Και εις τας Μυροφόρους.

159. Εις την παραβολήν του εμπεσόντος εις τους ληστάς.

160. Περί νηστείας.

161. Περί νηστείας και εις τον Δαυίδ…

162. Εις τον ευαγγελισμόν της Θεοτόκου και κατά Αρείου…

163. Περί ελεημοσύνης.

164. Περί αγάπης.

165. Εις τον Λάζαρον, ομιλίαι 1-3. PG 62,723-728

165 α. Περί πραότητος.

166. Εκλογαί από διαφόρων λόγων, ομιλίαι δ -μη'.

167. Διάταξις της θείας Λειτουργίας του εν Αγίοις πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου.

168. Ευχή εν τω μέλλειν αναγινώσκειν ή αναγινώσκοντος ετέρου ακροάσθαι.

169. Ευχή δευτέρα.

170. Εις την Καινήν Κυριακήν και εις τον Απόστολον Θωμάν.

171. Εις τον άγιον Στέφανον, ο 'Γ'.

172. Περί υπομονής και περί συντελείας του αιώνος τούτου… PG 63,549-556

 Για την Θ. Λειτουργία (αριθμ. 167) ενδεικτικά οι εκδόσεις: F. E. Brightman, Liturgies Eastern and Western, Oxford 1986, σσ. 309-344. Π. Τρεμπέλα, Αι τρεις Λειτουργίαι κατά τους εν Αθήναις κώδικας, Αθήναι 1935. I. Φουντουλη, Βυζαντινοί Θ. Λειτουργίαι… Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Θεσσαλονίκη 1978. CPGii 4684-4693.

173. Περί μετανοίας και εις το ανάγνωσμα του Δαυίδ περί τής τού Ουρίου.

174. Περί των εν νηστεία σωφρονούντων και διαγωγής διαφόρων Προφητών.

175. Παραινετικός περί εγκρατείας.

176. Ότι βαρύ της του Θεού φιλανθρωπίας καταφρονείν…

177. Εις την αιμορροούσαν, εκ του Κατά Λουκάν ευαγγελίου.

178. Ότι θαλάσση παρείκασται ο βίος ούτος…

179. Εις το «όμοια εστίν η βασιλεία των ουρανών κόκκον σινάπεως» (Ματθαίος 13,31).

180. Εις το «ει τις εν Χριστώ καινή κτίσις… » (Β΄ Κορινθίους 5, 17).

181. Εις το του ευαγγελίου ρητόν και περί παρθενίας…

182. Περί θεογνωσίας και εις τα άγια Θεοφάνια…

183. Εις την λίμνην Γεννησαρέτ και εις τον άγιον Πέτρον…

184. Περί ελεημοσύνης και εις τον πλούσιον και τον Λάζαρον.

185. Προς τους μεγάλα τα παρόντα νομίζοντας…

186. Περί ευχής.

187. Ότι πάντων η κατά ψυχήν αρετή προτιμοτέρα.

188. Τη βασιλίδι Ευδοξία, Επιστολή.

189. Ευχαί (δια κατεχομένους υπό πνευμάτων), ο Ο '. PG 64,11-34- 37-52- 433-444- 453-465

190. Εις τους Αγίους Πάντας.

191. Περί εξόδου ψυχής.

192. Εις τον πρωτόπλαστον Αδάμ.

193. Εις το έαρ και την Ανάστασιν.

194. Εις το «γρηγορείτε και προσεύχεσθε».

195. Εις την Χριστού Γένναν.

196. Εις την άρνησιν του Πέτρου και εις τον Δαυΐδ.

197. Εις τον Αδάμ και περί μετανοίας.

198. Εις το «Πάτερ ημών… ».

199. Εις τον πειρασμόν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.

200. Περί πίστεως και κατά των αιρετικών.

201. Εις τον εκ γενετής τυφλόν.

202. Εις τα εγκαίνια [του Τιμίου Σταυρού].

203. Περί του μη καταρραθυμείν και αμελείν της ημών σωτηρίας…

204. Εγκώμιον εις μάρτυρας.

205. Περί της αιωνίου και ατελευτήτου κολάσεως.

206. Εις τον άγιον Στέφανον τον Πρωτομάρτυρα.

207. Εις το «προσέχε[τε] [σ] εαυτοί[ς],

208. Εις το «όμοια εστίν η βασιλεία των ουρανών ανθρώπω… ».

209. Περί αγρυπνίας.

210. Εις τον Φαρισαίον και εις την πόρνην.

211. Εις τον λστ' Ψαλμόν «Μη παραζήλου εν πονηρευομένοις».

212. Εις το «ο ουν Ιησούς κεκοπιακώς εκ της οδουτορίας εκαθέζετο… ».

213. Εις τα άγια Θεοφάνια.

214. Εις τον άγιον και πανεύφημον απόστολον Παύλον.

215. Εις το «εάν αφήτε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα… ».

216. Εις την γέννησιν του Προδρόμου και εις την ενανθρώπησιν του Κυρίου.

217. Εις τον Αδάμ και εις τους Σοδομίτας.

218. Εις το «υπερηφάνοις αντιτάσσεται Κύριος ο Θεός».

219. Εις το «ουδείς δύναται δυσί κυρίοις δουλεύειν… » και κατά… Ευνομιανών και περί τίνων ορνέων…

220. Εις το γενέθλ τον του Σωτήρος.

221. Εις το γενέθλιον του Σωτήρος.

222. Ότι αναγκαίόν εστί και απαραίτητον το διδάσκειν τον επίσκοπον τον του Χριστού κλήρον.

223. Εις τον οα΄ Ψαλμόν: «Ο Θεός το κρίμα σου τω βασιλεί δος… ».

224. Εις την ανάστασιν του Κυρίου.

Στα παραπάνω αμφιβαλλόμενα και νόθα έργα, εκδεδομένα στην PG η μεταγενέστερα και μεμονωμένα, πρέπει να προστεθούν και 36 ακόμα λήμματα, που εκδόθηκαν μεμονωμένα από τον ιζ' αιώνα μέχρι σήμερα και καταχωρίζονται από τον Μ. Geerard στο Clavis Patrum Graecorum, II, 4726-4762. Πρόκειται συνήθως για σύντομα κι ενίοτε γι' αποσπασματικά κείμενα, που δεν μπορούν ν' αποδοθούν στον Χρυσόστομο.

Άλλα δέκα περίπου, βραχέα τα πλείστα, κείμενα καταχωρίζονται στο CPG II4715-4724 σύμφωνα με την έκδοση του Η. Savile, … Ιωάννου του Χρυσοστόμου των ευρισκομένων, τ. 5, σσ. 78-83, 261-264, 351-355, 807-814 και 912-916· τ. 6, σσ. 886-902 και τ. 7, σσ. 339-340. Πρόκειται κυρίως γι' αποσπάσματα από γνήσια χρυσοστομικά έργα.



Θ΄. Ανέκδοτα και Αβέβαια κείμενα

Η παλαιότερη και προπαντός η νεώτερη έρευνα επισήμανε στους χειρόγραφους κώδικες μεγάλο αριθμό ομιλητικών κειμένων, που αποδίδονται στον Χρυσόστομο. Πρόκειται γενικά για νόθα έργα, αλλά η έκδοση και η μελέτη τους μπορεί για πολλά ή κάποια από αυτά να καταλήξει σε θετικά συμπεράσματα, να τ' αποδώσει δηλαδή στον Χρυσόστομο. Από τα ανέκδοτα αυτά καταχωρίζονται στο CPG II4840-5079, 243 (τα 29 εκδόθηκαν ήδη και τα παραθέσαμε πιο πάνω) λήμματα, που αυξάνονται σημαντικά με τις καταλογογραφικές εργασίες του W. Lackner, Codices chrysostomici graeci, Εν: Codices Austriae, Paris 1981· και του R. Ε. Carter, Codices chrysos. Gr,  V: Codicum Italiae 1, Paris 1983. Βλέπε Ακόμη. Μ. Aubineau: Ab 92 (1974) 79-96 και Museon 99 (1986) 39-59.



Εν Μεταφράσεις Αρχαίες

Ήδη από τις αρχές του Ε' αιώνα εμφανίστηκαν μεταφράσεις έργων χρυσοστομικών, γνησίων η νόθων αδιάφορο, στην λατινική πρώτα γλώσσα και στις αρχαίες ανατολικές μετά (συριακή, αρμενική, γεωργιανή, κοπτική και Αραβική), αλλά και στις παλαιοσλαβική, και παλαιορωσική αργότερα. Ο αριθμός των μεταφράσεων αυτών, που για τα γνήσια έργα τις αναφέραμε στον κατά περίπτωση οικείο τόπο, είναι πολύ μεγάλος. Εδώ αρκούμεθα μόνο να παραπέμψουμε για κάθε ομάδα μεταφράσεων στο CPG II, όπου και η απαραίτητη βιβλιογραφία.



1. Λατινικές

Οι αρχαίες λατινικές μεταφράσεις (χωρίς να υπολογίζονται αυτές που τυπώθηκαν στις συνολικές εκδόσεις χρυσοστομικών έργων) μεμονωμένων έργων υπερβαίνουν τις 22 και με τις μεσαιωνικές αριθμούν πολλές δεκάδες. CPGii 5130.



2. Συριακές

Οι συριακές μεταφράσεις εμφανίστηκαν επίσης πολύ ενωρίς, είναι πολυπληθείς, ενίοτε αβέβαιες και χωρίς αναγνωριζόμενη αντιστοιχία σε γνήσια η νόθα έργα του Χρυσοστόμου. Αυτό ισχύει για όλες τις μεταφράσεις σε ανατολικές γλώσσες. CPG II 5140-5145, όπου και η πιο απαραίτητη βιβλιογραφία.



3. Κοπτικές

Για τις κοπτικές μεταφράσεις βλέπε CPG II5150, όπου και βιβλιογραφία.



4. Αρμενικές

Είναι οι πολυπληθέστερες και σημειώνονται στο CPG II 5160, 5165, 5166, 5170, όπου και βιβλιογραφία.



5. Γεωργιανές

Είναι και αυτές πολλές, εμφανίστηκαν ήδη από τον Ε' αι. Και σημαντικό μέρος τους εκδόθηκε. Βλέπε CPG II 5175, 5180, όπου και αναγκαία βιβλιογραφία.



6. Αραβικές

Είναι ολιγάριθμες και συνδέονται με την υποχώρηση της κοπτικής αλλά και της συριακής γλώσσας, ένεκα των αραβικών κατακτήσεων. Βλέπε CPG II 5185, 5190, όπου και βιβλιογραφία.



7. Παλαιορωσικές και Παλαιοσλαβικές

Είναι πολύ μεταγενέστερες απ' όλες τις προηγούμενες μεταφράσεις και σημειώνονται στο CPG II 5195, 5197.